Dokument można również znaleźć na stronie
https://www.gov.pl/web/edukacja/poradnik-dla-dyrektorow-szkol—bezpieczna-szkola
1
BEZPIECZNA SZKOŁA
Zagrożenia i zalecane działania
profilaktyczne w zakresie
bezpieczeństwa fizycznego
i cyfrowego uczniów
Warszawa, wrzesień 2019 r.
2
Dokument został opracowany w Departamencie Wychowania i Kształcenia
Integracyjnego Ministerstwa Edukacji Narodowej z udziałem ekspertów, po konsultacji
z innymi resortami i instytucjami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo.
Stanowi zbiór rekomendacji i wytycznych dla dyrektorów szkół i organów prowadzących
szkoły.
Departament Wychowania i Kształcenia Integracyjnego
00-918 Warszawa, al. J. Ch. Szucha 25
Dyrektor: Joanna Wilewska
tel.: (22) 34 74 228
e-mail: Sekretariat.DWKI@men.gov.pl
3
SPIS TREŚCI
Rozdział I
PROFILAKTYKA ZAGROŻEŃ FIZYCZNYCH I ZAPEWNIENIE BEZPIECZEŃSTWA FIZYCZNEGO
W SZKOLE……………………………………………………………………………………………………………..5
ROZDZIAŁ II
PROFILAKTYKA CYBERZAGROŻEŃ I BEZPIECZEŃSTWO CYFROWE W SZKOLE …………..17
Rozdział III
REKOMENDACJE NA PODSUMOWANIE ………………………………………………………………266
Rozdział IV
PROCEDURY REAGOWANIA W PRZYPADKU WYSTĄPIENIA WEWNĘTRZNYCH I
ZEWNĘTRZNYCH ZAGROŻEŃ FIZYCZNYCH W SZKOLE…………………………………………27
1. Zagrożenia zewnętrzne……………………………………………………………………………………….………….27
1.1. Ewakuacja w trakcie lekcji i przerwy – zasady postępowania po ogłoszeniu alarmu……..27
1.2 Wtargnięcie napastnika (terrorysty) do szkoły …………………………………………………………….30
1.3 Podłożenie ładunku wybuchowego ……………………………………………………………………………..33
1.4 Podłożenie podejrzanego pakunku ………………………………………………………………………………34
1.5 Wypadek skażenia chemicznego lub biologicznego szkoły …………………………………………….36
2. Zagrożenia wewnętrzne………………………………………………………………………..……………………..42
2.1 Procedura postępowania na wypadek wystąpienia agresywnych zachowań w szkole
lub tzw. fali ……………………………………………………………………………………………………………….45
2.2 Procedura postępowania na wypadek znalezienia w szkole substancji psychoaktywnych
…………………………………………………………………………………………………………………………………47
2.3 Procedura postępowania na wypadek wystąpienia kradzieży lub wymuszenia pieniędzy
lub przedmiotów wartościowych.……………………………………………………………………………….50
2.4 Procedura postępowania na wypadek wystąpienia przypadków pedofilii
w szkole……………………………………………………………………………………………………………………52
2.5 Procedura postępowania na wypadek przypadków rozpowszechniania pornografii
w szkole przez ucznia ………………………………………………………………………………………………………..53
2.6 Procedura postępowania na wypadek wystąpienia przypadków prostytucji w szkole
lub wśród uczniów ……………………………………………………………………………………………………………54
2.7 Procedura postepowania w sytuacji wystąpienia przypadków niepokojących zachowań
seksualnych uczniów w szkole ……………………………………………………………………………………55
2.8 Procedura postępowania w sytuacji wypadku ucznia w szkole.…………………………………………..56
2.9 Procedura postępowania na wypadek popełnienia przez ucznia czynu karalnego……………59
2.10 Procedura postępowania na wypadek ucznia będącego ofiarą czynu karalnego…..……….60
Rozdział V
PROCEDURY REAGOWANIA W PRZYPADKU WYSTĄPIENIA W SZKOLE ZAGROŻEŃ
BEZPIECZEŃSTWA CYFROWEGO………………………………………………………………….61
2.1 Dostęp do treści szkodliwych, niepożądanych, nielegalnych.…………………………..…………..64
2.2 Cyberprzemoc.…………………………………………………………………………………………….……………65
4
2.3 Naruszenia prywatności dotyczące nieodpowiedniego lub niezgodnego z prawem
wykorzystania danych osobowych lub wizerunku dziecka i pracownika szkoły.……….68
2.4 Zagrożenia dla zdrowia dzieci w związku z nadmiernym korzystaniem z Internetu.……70
2.5 Nawiązywanie niebezpiecznych kontaktów w Internecie – uwodzenie, zagrożenie
pedofilią.…………………………………………………………………………………………………………………71
2.6 Seksting, prowokacyjne zachowania i aktywność seksualna jako źródło dochodu osób
nieletnich……………………………………………………………………………………………………………..….73
2.7 Bezkrytyczna wiara w treści zamieszczone w Internecie, nieumiejętność odróżnienia
treści prawdziwych od nieprawdziwych, szkodliwość reklam.………………………………….74
2.8 Łamanie prawa autorskiego.……………………………………………………………………………………..75
2.9 Zagrożenia bezpieczeństwa technicznego sieci, komputerów i zasobów..……………………77
Rozdział VI
DOBRE PRAKTYKI CYFRYZACJI SZKÓŁ I ZAPEWNIENIA IM BEZPIECZEŃSTWA
CYFROWEGO………………………………………………………………………………………….79
5
Rozdział I
PROFILAKTYKA ZAGROŻEŃ FIZYCZNYCH I ZAPEWNIENIE
BEZPIECZEŃSTWA FIZYCZNEGO W SZKOLE
Problematyka zapewnienia bezpieczeństwa w środowisku szkolnym znalazła się w ostatnich
latach w centrum zainteresowania władz oświatowych, a także rodziców uczniów. W szkole
dochodzi bowiem, coraz częściej do zdarzeń, które mogą bezpośrednio zagrażać bezpieczeństwu
i zdrowiu, a czasem również życiu uczniów. Właściwa reakcja wychowawcy, pedagoga, dyrekcji
szkoły, adekwatna do zaistniałego zdarzenia oraz powiadomienie w razie potrzeby stosownych
instytucji – dają gwarancję, że podjęte działania będą skuteczne – zapewnią bezpieczeństwo.
Bezpieczeństwo uczniów w szkole jest wartością stawianą na pierwszym miejscu przez większość
rodziców – z badań Instytutu Badań Edukacyjnych na grupie ok. 5 tys. rodziców wynika, iż blisko
80% oczekuje, aby szkoła była bezpieczna, 60% liczy na kompetencje nauczycieli, a ¼ na wysoki
poziom nauczania.
Według danych Systemu Informacji Oświatowej w roku szkolnym 2017/2018 w szkołach
i placówkach systemu oświaty wydarzyło się 54 459 wypadków, w tym 95 wypadków ciężkich
oraz 14 wypadków śmiertelnych. W stosunku do roku szkolnego (2015/2016) liczba wypadków
zmniejszyła się o 10 782.
Przyczynami wypadków w szkołach były najczęściej:
brak wiedzy na temat aktualnego stanu i potrzeb szkoły w dziedzinie bezpieczeństwa
i higieny, brak przeglądów i pomiarów oraz lekceważenie zagrożeń i nieznajomość
przepisów
brak środków finansowych na odpowiednie przygotowanie się na zagrożenia
niewłaściwa organizacja czasu ucznia w szkole: brak zagospodarowania czasu podczas
lekcji i przerw, powodujące u ucznia nudę i poszukiwanie sposobów jej odreagowania
ograniczenia przestrzenne: zagęszczenie, nadmiar bodźców, hałas
niewłaściwy system norm obowiązujących w szkole: niejasny, niespójny,
nieprzestrzeganie norm przez osoby znaczące
niewłaściwa reakcja na zachowania uczniów: reakcje niekonsekwentne,
bagatelizowanie zachowań, brak reakcji na drobne wykroczenia, brak skutecznej mediacji
w przypadku konfliktów
pojawianie się nowych zagrożeń jak zagrożenia w cyberprzestrzeni czy terroryzm.
1. Uwarunkowania prawne zapewnienia bezpieczeństwa w szkole
Bezpieczeństwo w szkole – uczniów, kadry nauczycielskiej i innych pracowników – stanowi
kluczowe i centralne zagadnienie polityki oświatowej. Jego zapewnienie należy
do najważniejszych obowiązków dyrektorów, nauczycieli i opiekunów.
Zasady bezpieczeństwa i obowiązki postępowania w sytuacji zagrożenia regulują przede
wszystkim:
6
a. ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz. U. z 2019 r. , poz.1148)
Ustawa prawo oświatowe z 14 grudnia 2016 r.
Art. 1 System oświaty zapewnia w szczególności:
1) realizację prawa każdego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej do kształcenia się
oraz prawa dzieci i młodzieży do wychowania i opieki, odpowiednich do wieku i
osiągniętego rozwoju;
2) wspomaganie przez szkołę wychowawczej roli rodziny;
3) wychowanie rozumiane jako wspieranie dziecka w rozwoju ku pełnej dojrzałości
w sferze fizycznej, emocjonalnej, intelektualnej, duchowej i społecznej,
wzmacniane i uzupełniane przez działania z zakresu profilaktyki problemów
dzieci i młodzieży;
6) możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzież
niepełnosprawną, niedostosowaną społecznie i zagrożoną niedostosowaniem
społecznym, zgodnie z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi
oraz predyspozycjami;
14) utrzymywanie bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i
opieki w szkołach i placówkach;
21) upowszechnianie wśród dzieci i młodzieży wiedzy o bezpieczeństwie oraz
kształtowanie właściwych postaw wobec zagrożeń, w tym związanych z
korzystaniem z technologii informacyjno-komunikacyjnych, i sytuacji
nadzwyczajnych.
Art. 3 3) System oświaty mogą wspierać jednostki organizacyjne Państwowej Straży
Pożarnej oraz jednostki innych właściwych służb w działaniach służących
podnoszeniu bezpieczeństwa dzieci i młodzieży, w tym w zakresie ochrony
przeciwpożarowej.
4) Organy administracji publicznej, w tym organy prowadzące szkoły i placówki,
współdziałają z ww. podmiotami w zapewnieniu właściwych warunków realizacji
tych zadań wymienionych, w szczególności w prowadzeniu zajęć edukacyjnych z
zakresu podnoszenia bezpieczeństwa dzieci i młodzieży, w tym bezpieczeństwa
przeciwpożarowego.
Art. 5 Nauczyciel w swoich działaniach dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych ma
obowiązek kierowania się dobrem uczniów, troską o ich zdrowie, postawę moralną i
obywatelską, z poszanowaniem godności osobistej ucznia.
Art. 10 Organ prowadzący szkołę lub placówkę odpowiada za jej działalność. Do zadań organu
prowadzącego szkołę lub placówkę należy m.in. zapewnienie warunków działania
szkoły lub placówki, w tym bezpiecznych i higienicznych warunków nauki,
wychowania i opieki.
Art. 27 Szkoły i placówki zapewniające uczniom dostęp do Internetu są obowiązane
podejmować działania zabezpieczające uczniów przed dostępem do treści, które mogą
stanowić zagrożenie dla ich prawidłowego rozwoju, w szczególności zainstalować i
aktualizować oprogramowanie zabezpieczające.
Art. 47 Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania określił w drodze rozporządzenia
warunki i sposób organizowania przez szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki, z
uwzględnieniem celów edukacyjnych i wychowawczych oraz bezpieczeństwa uczniów
7
– Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 maja 2018 r. w sprawie
warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki
krajoznawstwa i turystyk (Dz.U. z 2018 r. poz. 1055).
b. ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2019 r. poz. 1481 i 2245)
Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty
Art.
95a1
Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania, w porozumieniu z ministrem
właściwym do spraw pracy, określi, w drodze rozporządzenia, ogólne przepisy
bezpieczeństwa i higieny obowiązujące w publicznych i niepublicznych szkołach i
placówkach, z uwzględnieniem w szczególności warunków pracy i nauki w czasie
pobytu w szkole, w tym w warsztatach, laboratoriach i pracowniach szkolnych oraz
w czasie zajęć z wychowania fizycznego, w czasie zawodów sportowych i wycieczek
turystycznych, oraz postępowanie w sprawach wypadków uczniów. –
Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w
sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i
placówkach (Dz. U. z 2003 r. póz. 69,z późn. zm.)
c. ustawa z dnia 10 czerwca 2016 r. o działaniach antyterrorystycznych (Dz. U.. z 2019 r.
poz.796).
Ustawa o działaniach antyterrorystycznych określa zasady funkcjonowania organów i urzędów
państwa wypadek zagrożeń terrorystycznych oraz procedury przeciwdziałania i zapobiegania
działalności terrorystycznej.
Ustawa o działaniach antyterrorystycznych z 10 czerwca 2016 r.
Art. 1 Ustawa określa zasady prowadzenia działań antyterrorystycznych oraz współpracy
między organami właściwymi w zakresie prowadzenia tych działań.
Art. 2 Ustawa definiuje istotne pojęcia związane z terroryzmem. Ilekroć w ustawie jest mowa
o:
1. Działaniach antyterrorystycznych – należy przez to rozumieć działania organów
administracji publicznej, polegające na zapobieganiu zdarzeniom o charakterze
terrorystycznym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli w drodze
zaplanowanych przedsięwzięć, reagowaniu w przypadku wystąpienia takich
zdarzeń oraz usuwaniu ich skutków, w tym odtwarzaniu zasobów
wykorzystywanych do reagowania na nie;
2. Działaniach kontrterrorystycznych – należy przez to rozumieć działania wobec
sprawców, osób przygotowujących lub pomagających w dokonaniu przestępstwa o
charakterze terrorystycznym, o którym mowa w art. 115 § 20 ustawy z dnia 6
czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. z 2018 r. poz. 1600 i 2077), prowadzone w
celu wyeliminowania bezpośredniego zagrożenia dla życia, zdrowia osób oraz
1 Przepis utrzymany w mocy przez art. 365 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo
oświatowe (Dz. U. z 2017 r. póz. 60, z późn. zm),
8
mienia przy wykorzystaniu specjalistycznych sił i środków oraz specjalistycznej
taktyki działania,
6. Miejscu zdarzenia o charakterze terrorystycznym – należy przez to rozumieć
przestrzeń otwartą lub zamkniętą, w której nastąpiło zdarzenie o charakterze
terrorystycznym lub w której wystąpił lub miał wystąpić jego skutek oraz
przestrzeń, w której występują zagrożenia związane ze zdarzeniem o charakterze
terrorystycznym;
7. Zdarzeniu o charakterze terrorystycznym – należy przez to rozumieć sytuację, co do
której istnieje podejrzenie, że powstała na skutek przestępstwa o charakterze
terrorystycznym, o którym mowa w art. 115 § 20 ustawy z 6 czerwca 1997 r. –
Kodeks karny lub zagrożenie zaistnienia takiego czynu.
d. ustawa Karta Nauczyciela z 26 stycznia 1982 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 967, z późn. zm.).
Ustawa Karta Nauczyciela z dnia 26 stycznia 1982 r.
Art. 6 Nauczyciel obowiązany jest rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu
stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i
opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w
czasie zajęć organizowanych przez szkołę;; wspierać każdego ucznia w jego rozwoju
oraz dążyć do pełni własnego rozwoju osobowego. Nauczyciel obowiązany jest
kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla
każdego człowieka; dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i
obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych
narodów, ras i światopoglądów.
d) ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich z 26 października 1982 r. (Dz.U. z 2018 r.
poz.969).
Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich z 26 października 1982 r.
Art. 1 § 1. Przepisy ustawy stosuje się w zakresie:
1. zapobiegania i zwalczania demoralizacji – w stosunku do osób, które nie ukończyły
lat 18;
2. postępowania w sprawach o czyny karalne – w stosunku do osób, które dopuściły
się takiego czynu po ukończeniu lat 13, ale nie ukończyły lat 17;
3. wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych – w stosunku do osób,
względem których środki te zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż do ukończenia
przez te osoby lat 21.
§ 2. Ilekroć w ustawie jest mowa o:
1. „nieletnich” – rozumie się przez to osoby, o których mowa w § 1;
2. „czynie karalnym” – rozumie się przez to czyn zabroniony przez ustawę jako:
9
a) przestępstwo lub przestępstwo skarbowe albo
b) wykroczenie określone w art. 50a, art. 51, art. 69, art. 74, art. 76, art. 85, art. 87,
art. 119, art. 122, art. 124, art. 133 lub art. 143 Kodeksu wykroczeń.
Art. 2 Przewidziane w ustawie działania podejmuje się w wypadkach, gdy nieletni wykazuje
przejawy demoralizacji lub dopuści się czynu karalnego.
Art. 4 § 1. Każdy, kto stwierdzi istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji
nieletniego, w szczególności naruszanie zasad współżycia społecznego, popełnienie
czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub
kształcenia zawodowego, używanie alkoholu lub innych środków w celu
wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w
grupach przestępczych, ma społeczny obowiązek odpowiedniego przeciwdziałania
temu, a przede wszystkim zawiadomienia o tym rodziców lub opiekuna nieletniego,
szkoły, sądu rodzinnego, Policji lub innego właściwego organu.
§ 2. Każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu czynu karalnego przez nieletniego, ma
społeczny obowiązek zawiadomić o tym sąd rodzinny lub Policję.
§ 3. Instytucje państwowe i organizacje społeczne, które w związku ze swą
działalnością dowiedziały się o popełnieniu przez nieletniego czynu karalnego
ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym sąd rodzinny lub
Policję oraz przedsięwziąć czynności niecierpiące zwłoki, aby nie dopuścić do zatarcia
śladów i dowodów popełnienia czynu.
e) ustawa Kodeks Cywilny z 23 kwietnia 1964 r. (Dz. U. z 2019 r. poz.1145).
Ustawa Kodeks Cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 r.
Art. 415 Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.
Art. 426 Małoletni, który nie ukończył lat trzynastu, nie ponosi odpowiedzialności za
wyrządzoną szkodę.
Art. 427 Kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany do nadzoru nad osobą, której z
powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można, ten
obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez tę osobę, chyba że
uczynił zadość obowiązkowi nadzoru albo że szkoda byłaby powstała także przy
starannym wykonywaniu nadzoru. Przepis ten stosuje się również do osób
wykonywających bez obowiązku ustawowego ani umownego stałą pieczę nad osobą,
której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie
można.
f) ustawa Kodeks Karny z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz. U. z 2018 r. poz.1600, z późn. zm.).
Ustawa Kodeks Karny z dnia 6 czerwca 1997 r.
Art. 1 § 1. Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod
groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.
10
§ 2. Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest
znikoma.
§ 3. Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu
przypisać winy w czasie czynu
Art. 10 § 1. Na zasadach określonych w tym kodeksie odpowiada ten, kto popełnia czyn
zabroniony po ukończeniu 17 lat.
§ 2. Nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego
określonego w art. 134, art. 148 § 1, 2 lub 3, art. 156 § 1 lub 3, art. 163 § 1 lub 3, art.
166, art. 173 § 1 lub 3, art. 197 § 3 lub 4, art. 223 § 2, art. 252 § 1 lub 2 oraz w art.
280, może odpowiadać na zasadach określonych w tym kodeksie, jeżeli okoliczności
sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym
przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze
lub poprawcze okazały się bezskuteczne.
§ 3. W wypadku określonym w § 2 orzeczona kara nie może przekroczyć dwóch
trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za przypisane
sprawcy przestępstwo; sąd może zastosować także nadzwyczajne złagodzenie kary..
§ 4. W stosunku do sprawcy, który popełnił występek po ukończeniu lat 17, lecz
przed ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary stosuje środki wychowawcze, lecznicze
albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień
rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają.
Art. 115 § 1. Czynem zabronionym jest zachowanie o znamionach określonych w ustawie
karnej.
§ 2. Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj
i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i
okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak
również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności
i stopień ich naruszenia.
(…)
§ 21. Występkiem o charakterze chuligańskim jest występek polegający na
umyślnym zamachu na zdrowie, na wolność, na cześć lub nietykalność cielesną, na
bezpieczeństwo powszechne, na działalność instytucji państwowych lub samorządu
terytorialnego, na porządek publiczny, albo na umyślnym niszczeniu, uszkodzeniu
lub czynieniu niezdatną do użytku cudzej rzeczy, jeżeli sprawca działa publicznie i
bez powodu albo z oczywiście błahego powodu, okazując przez to rażące
lekceważenie porządku prawnego.
g) ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z 26 października 1982
(Dz. U. z 2018 r. poz.2137).
Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z 26
października 1982 r.
11
Art.
14
1. Zabrania się sprzedaży, podawania i spożywania napojów alkoholowych:
1) na terenie szkół oraz innych zakładów i placówek oświatowowychowawczych, opiekuńczych i domów studenckich;
2) na terenie zakładów pracy oraz miejsc zbiorowego żywienia pracowników;
3) w miejscach i czasie masowych zgromadzeń;
h) ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii z dnia 29 lipca 2005 r. (Dz. U. z 2019 r. poz. 852).
Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii z 29 lipca 2005 r.
Art. 1 Ustawa określa:
1) zasady i tryb postępowania w zakresie przeciwdziałania narkomanii;
2) zadania i uprawnienia organów administracji rządowej i jednostek
samorządu terytorialnego oraz innych podmiotów w zakresie
przeciwdziałania naruszeniom prawa dotyczącego obrotu, wytwarzania,
przetwarzania, przerobu i posiadania substancji, których używanie może
prowadzić do narkomanii;
Art. 2 Przeciwdziałanie narkomanii realizuje się przez odpowiednie kształtowanie polityki
społecznej, gospodarczej, oświatowo-wychowawczej i zdrowotnej, a w
szczególności:
1) działalność wychowawczą, edukacyjną, informacyjną i profilaktyczną;
2) leczenie, rehabilitację i reintegrację osób uzależnionych;
3) ograniczanie szkód zdrowotnych i społecznych;
4) nadzór nad substancjami, których używanie może prowadzić do
narkomanii;
5) zwalczanie niedozwolonego obrotu, wytwarzania, przetwarzania,
przerobu i posiadania substancji, których używanie może prowadzić do
narkomanii;
6) nadzór nad uprawami roślin zawierających substancje, których
używanie może prowadzić do narkomanii.
Art. 5 1. Zadania w zakresie przeciwdziałania narkomanii realizują organy
administracji rządowej i jednostek samorządu terytorialnego w zakresie
określonym w ustawie.
2. Zadania w zakresie przeciwdziałania narkomanii są realizowane, w zakresie
określonym w ustawie, także przez:
1) przedszkola, szkoły i inne jednostki organizacyjne wymienione w art. 2
pkt 3-9 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz.U. z 2018 r.
poz. 996, 1000, 1290, 1669 i 2245 oraz z 2019 r. poz. 534);
Art. 19 1. Działalność wychowawcza, edukacyjna, informacyjna i profilaktyczna obejmuje:
1) promocję zdrowia psychicznego;
2) promocję zdrowego stylu życia;
3) informowanie o szkodliwości środków i substancji, których używanie może
prowadzić do narkomanii, oraz o narkomanii i jej skutkach;
4) edukację psychologiczną i społeczną;
5) edukację prawną;
6) działania interwencyjne.
2. Działalność, o której mowa w ust. 1, obejmuje w szczególności:
1) wprowadzanie problematyki zapobiegania narkomanii do programów
wychowawczo-profilaktycznych jednostek organizacyjnych systemu
oświaty;
2) 2) wprowadzanie problematyki zapobiegania narkomanii do programów
przygotowania zawodowego osób zajmujących się wychowaniem oraz
12
profilaktyką w szkołach i innych placówkach systemu oświaty oraz w
szkołach wyższych.
2. Bezpieczeństwo fizyczne w szkole
Na stan bezpieczeństwa środowiska szkolnego wpływają czynniki materialne oraz czynnik ludzki.
Czynnik materialny to budynek szkoły, jego wyposażenie i otoczenie – obszar przyległy
do budynku z infrastrukturą należącą do placówki, ograniczony ogrodzeniem lub widocznym
oznakowaniem.
Tereny przyległe do szkoły
Obiekty szkolne usytuowane są najczęściej w otoczeniu budynków mieszkalnych, małych
obiektów handlowych, czy w pobliżu parkingów. Tereny przyległe do budynków to także
boiska – orliki, ogólnodostępne dla uczniów podczas godzin pracy szkoły oraz dla
mieszkańców pobliskich osiedli lub innych osób – poza godzinami otwarcia placówki. Są to
miejsca, gdzie odbywają się szkolne zawody, festyny, inne imprezy okolicznościowe.
Większość badanych placówek posiada monitoring zewnętrzny.
REKOMENDACJE DLA DZIAŁAŃ SZKOŁY:
1) należy monitorować tereny przyległe, zwrócić szczególną uwagę na osoby poruszające
się w otoczeniu szkoły/placówki, obserwujące szkołę/placówkę, wchodzące na jej teren
lub często pojawiające się w okolicy szkoły;
2) należy zwracać uwagę na nietypowe przedmioty pozostawione w okolicy szkoły lub
pojazdy zaparkowane w nietypowych miejscach lub o szczególnych cechach – bez tablic
rejestracyjnych, świadczące o dużym wyeksploatowaniu, auta dostawcze lub nienależące
do pracowników szkoły, rodziców (pozostawione na dłuższy czas bez opieki);
3) w przypadku orlika – należy zwracać uwagę na osoby korzystające z obiektu – czy
zachowują się adekwatnie do miejsca, w którym przebywają, czy nie pozostawiają
nietypowych przedmiotów – kartonów, walizek, siatek, plecaków etc.;
Po zakończeniu zajęć należy zamykać bramy i furtki prowadzące do szkoły oraz należące do
niej tereny (np. boiska, place zabaw).
Wejścia do budynków i na tereny przyległe
Szkoły znajdują się na terenach ogrodzonych, standardowo posiadają 3 i więcej wejść do
budynku. Klucze wejściowe znajdują się w stałym posiadaniu osób upoważnionych lub
wydawane są zgodnie z ustalonymi przez szkoły procedurami.
W szkołach zlokalizowanych w dużych miastach przy wejściu do budynków najczęściej
znajduje się portiernia. Z trudniejszą sytuacją mamy do czynienia w szkołach zlokalizowanych
w mniejszych miejscowościach, gdzie często brak portierni lub osoby pełniącej funkcję portiera,
a osoby wchodzące/wychodzące kontrolowane są przez wyznaczoną osobę dyżurującą przy
wejściu.
REKOMENDACJE DLA DZIAŁAŃ SZKOŁY:
13
1) należy monitorować wejście do budynku, weryfikować osoby wchodzące do budynku –
zwłaszcza niezwiązane z codziennym życiem szkoły i nie dopuszczać do ich swobodnego
poruszania się po terenie szkoły;
2) nie należy pozostawiać otwartych drzwi do budynku szkoły, szczególnie tych, które nie
podlegają monitorowaniu i/lub bezpośredniej kontroli pracownika szkoły;
3) nie należy wpuszczać bez weryfikacji osób na teren szkoły;
4) należy prowadzić książkę wejść i wyjść, zwłaszcza osób niezwiązanych bezpośrednio z
placówką;
5) należy sprawować stały nadzór przy wejściu do budynku szkoły.
Procedura wejścia/wyjścia
Uczniowie najczęściej wpuszczani są do budynku wejściem głównym. Osoby z zewnątrz
podlegają kontroli portiera lub osoby wyznaczonej, stosowany jest również wpis księgi gości.
Bardzo często gość nie jest doprowadzany do celu, co umożliwia mu swobodne poruszanie się
po placówce szkolnej.
REKOMENDACJE DLA DZIAŁAŃ SZKOŁY:
Procedury wejścia/wyjścia powinny być dokładnie określone i przedstawione pracownikom
administracyjnym oraz dydaktycznym. Bezwzględnie nie można pozwolić na swobodne
poruszanie się po terenie szkoły osobie obcej.
System alarmowy
Placówki szkolne posiadają system alarmowy – to najczęściej dzwonek. Nauczyciele i personel
administracyjny są na ogół zaznajomieni z systemem alarmowym oraz z zasadami
postępowania po jego ogłoszeniu, niezbędną wiedzę posiadają również uczniowie.
REKOMENDACJE POSTĘPOWANIA:
1) należy opracować/dopracować system alarmowania. System alarmowy na wypadek
„barykadowania” – konieczności pozostania w pomieszczeniach, klasach powinien
wyraźnie odróżniać się od systemu alarmowania na wypadek ewakuacji. Informacje o
obowiązującym systemie alarmowym w placówce należy udostępnić uczniom,
nauczycielom i pracownikom szkoły w dostępnych miejscach;
2) należy prowadzić ćwiczenia praktyczne z użyciem sygnałów alarmowych na wypadek
ewakuacji oraz na wypadek konieczności pozostania w pomieszczeniach.
Drogi ewakuacyjne
Drogi ewakuacyjne w budynkach szkolnych są oznakowane, jednak nie zawsze oznakowanie to
jest czytelne dla kadry i dla uczniów.
Miejscem docelowym ewakuacji jest najczęściej boisko szkolne. Brak alternatywnego miejsca
może stanowić poważny problem podczas ataku zewnętrznego (brak możliwości ucieczki,
schronienia się, skupienie dużej ilości osób na jednej, otwartej przestrzeni = łatwy cel do
14
eliminacji). W wielu budynkach szkolnych (zwłaszcza zlokalizowanych w starych budynkach –
kamienice, tzw. „tysiąclatki”) problem stanowią zbyt wąskie schody stanowiące element tzw.
ciągów ewakuacyjnych.
REKOMENDACJE DLA DZIAŁAŃ SZKOŁY:
Należy zapoznać wszystkich uczniów i pracowników szkoły z lokalizacją wszystkich wyjść
ewakuacyjnych, zadbać o drożność wyjść ewakuacyjnych oraz umieszczanie kluczy w ich
sąsiedztwie.
Czynnik ludzki to człowiek z jego indywidualnymi cechami, do których należy zaliczyć
kwalifikacje zawodowe, znajomości i zrozumienie zasad przepisów bezpieczeństwa, racjonalną
organizację pracy, dyscyplinę pracy oraz nauki.
Obowiązki dyrektora szkoły
Dyrektor szkoły/placówki (art. 7. 1. ustawy Karta Nauczyciela z 26 stycznia 1982 r.) jest jej
przedstawicielem na zewnątrz, przełożonym służbowym wszystkich pracowników szkoły,
sprawuje opiekę nad dziećmi i młodzieżą uczącą się w szkole, zapewnia w miarę możliwości
odpowiednie warunki organizacyjne do realizacji zadań dydaktycznych i opiekuńczowychowawczych oraz bezpieczeństwo uczniom i nauczycielom w czasie zajęć organizowanych
przez szkołę.
Do obowiązków dyrektora szkoły w zakresie zagwarantowania bezpieczeństwa
szkoły/placówki należy:
1) systematyczne prowadzenie oceny stanu zabezpieczeń
2) sprawdzanie, czy zasady postępowania w sytuacji zagrożenia są znane wszystkim
pracownikom
3) sprawdzanie, czy ciągi ewakuacyjne są drożne, a klucze od drzwi ewakuacyjnych są w
wyznaczonym miejscu
4) wyznaczenie miejsca ewakuacji – punktu ześrodkowania – najlepiej od tej strony budynku,
która nie posiada okien lub znajduje się za przeszkodą stałą, zza której nie widać
zagrożonego budynku
5) w przypadku braku możliwości przeprowadzenia ewakuacji, przez wyznaczenie miejsca do
schronienia się i zabarykadowania – zaleca się, by odpowiednie pomieszczenia posiadały
grube ściany, pełne drzwi oraz były wyposażone w środki pierwszej pomocy – apteczki,
środki łączności dające możliwość przesłania informacji na zewnątrz
6) wyznaczenie co najmniej dwóch źródeł alarmowania w różnych miejscach placówki,
uwzględniając sposoby alarmowania, gdy nie ma zasilania, tj. ustalenie hasła np.:
„NAPASTNIK”, zabezpieczenie sygnałów dźwiękowych modulowanych sprężonym
powietrzem
7) wyznaczenie co najmniej dwóch źródeł uruchamiana systemu alarmowego w różnych
miejscach placówki (np. dwa niezależne włączniki uruchamiające dzwonek)
8) organizowanie przeszkolenia pracowników i służby ochrony budynku na wypadek
wtargnięcia napastnika na teren placówki oraz ćwiczeń, bądź instruktaży dla pracowników
szkoły, uczniów, dzieci
15
9) ograniczenie osobom nieuprawnionym dostępu do dokumentów i planów sytuacyjnych
placówki. Wszystkie te informacje powinny być udostępnione służbom porządkowym –
Policji, Państwowej Straży Pożarnej itp.
10) zarządzanie ewakuacji na wypadek ogłoszenia alarmu o zagrożeniach
11) respektowanie otrzymanych poleceń od służb ratowniczych.
Obowiązki nauczycieli i innych pracowników szkoły
Zgodnie z art. 6. ustawy Karta Nauczyciela, nauczyciel zobowiązany jest rzetelnie realizować
zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły:
dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem
bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę.
Nauczyciele
Na wzrost bezpieczeństwa w placówce oświatowej mają wpływ:
1) świadomość możliwości wystąpienia zagrożenia oraz umiejętność ich rozpoznawania;
2) działania prewencyjne polegające na minimalizowaniu ryzyka wystąpienia zagrożenia;
3) znajomość rodzajów alarmów, komunikatów ostrzegawczych i sygnałów alarmowych oraz
sposobów postępowania w przypadku ich ogłoszenia;
4) ćwiczenia umiejętności posługiwania się technicznymi środkami alarmowania
i powiadamiania oraz znajomości miejsca ich rozmieszczenia w placówce;
5) dysponowania numerami telefonów do kierownictwa placówki (dyrektora, zastępcy
dyrektora, innych osób funkcyjnych), znajomość numerów telefonów służb ratunkowych;
6) okresowego zapoznawania się z instrukcją przeciwpożarową, planami ewakuacji oraz
innymi instrukcjami i planami dotyczącymi m.in. rozmieszczenia głównych: wyłączników
energii elektrycznej, hydrantów, systemów alarmowych oraz posiadanie umiejętności
posługiwania się nimi w razie wystąpienia sytuacji kryzysowej;
7) przeprowadzanie ćwiczeń ewakuacyjnych.
Pracownicy administracji i obsługi
Do obowiązków pracowników administracji i obsługi należy:
1) reagowanie na przejawy krzywdy, przemocy i agresji stosowanej wobec uczniów;
2) zgłaszanie do kierownictwa szkoły zauważonych niepokojących zachowań zagrażających
bezpieczeństwu, zdrowiu lub życiu uczniów;
3) podejmowanie natychmiastowych działań zmierzających do usunięcia sytuacji
zagrażających bezpieczeństwu uczniów (szczególnie w trakcie trwania przerwy) takich,
jak: rozlany płyn, potłuczone szkło, oberwana tablica, otwarty dostęp do urządzeń
elektrycznych itp.;
4) bezwzględne przestrzeganie procedury wpuszczania osób obcych (w tym rodziców) na
teren szkoły oraz uczniów przedwcześnie przychodzących na zajęcia dydaktyczne;
5) przeprowadzanie ćwiczeń ewakuacyjnych.
Nie ma wyraźnych znaków ostrzegawczych o możliwości wystąpienia zamachu lub są one trudno
dostrzegalne! Jednak wystąpienie zagrożenia związanego z ingerencją w środowisku szkolnym
16
może być poprzedzone obecnością przyszłego sprawcy w szkole lub w jej otoczeniu. Towarzyszą
temu zauważalne symptomy – zachowania potencjalnego sprawcy lub napastnika – pozwalające
na przewidzenie sytuacji niebezpiecznej:
1) przybycie w towarzystwie inne osoby, która następnie opuszcza miejsce ;
2) unikanie kontaktu wzrokowego ;
3) unikanie kamer;
4) niespokojne ruchy, nienaturalny chód;
5) niestosowanie się do znaków zakazu wejścia;
6) pojawienie się samotnych osób;
7) nieodpowiedni ubiór do pory roku;
8) podejrzane wypukłości pod ubiorem ;
9) wystające kable;
10) zaciśnięte dłonie;
11) podejrzane pakunki/plecaki.
Sygnały, na które należy zwrócić szczególną uwagę:
1) fałszywe alarmy o podłożeniu bomby (rozpoznania systemu)
2) próby wejścia do szkoły pod błahym powodem (rozpoznanie systemu)
3) podrzucania paczek lub toreb bez podejrzanych substancji wewnątrz (rozpoznanie
systemu)
4) częste loty dronów nad szkołą (rozpoznanie celu)
5) robienie zdjęć ze szkołą w tle (rozpoznanie celu)
6) indagacja uczniów na tematy związane w szkołą (rozpoznanie celu)
7) ataki hackerskie (rozpoznanie celu)
8) samochody, a zwłaszcza furgonetki, parkujące w miejscach nietypowych (rozpoznanie
systemu)
9) nietypowe i rzucające się w oczy zachowanie osób
10) pozostawione bez opieki przedmioty: paczki, torby, pakunki
11) pojawienie się osób interesujących się szkołą
12) pojazdy bez rejestracji lub z widocznymi śladami włamania
13) młodzież, której odzież może maskować duże przedmioty
14) szczególne zainteresowanie uczniów militariami
15) informacje od uczniów o nieformalnych grupach/klubach
16) uczniowie wykluczeni z grupy
17) inne sytuacje odmienne od typowych w otoczeniu szkoły.
17
Rozdział II
PROFILAKTYKA CYBERZAGROŻEŃ I BEZPIECZEŃSTWO
CYFROWE W SZKOLE
Większość polskiego społeczeństwa żyje w świecie cyfrowych treści i usług, przenikających
codzienność w stopniu niemającym porównania z żadną z technologii przeszłości. Polska szkoła –
musi zatem w pełni działać w środowisku cyfrowym, wykorzystując edukacyjne zasoby
dostępne online – multimedialne treści, aplikacje, platformy i skojarzone z nimi interaktywne
metody nauczania. W pełni – to znaczy nie wybiórczo, lecz konsekwentnie we wszystkich
przedmiotach nauczania; merytorycznie – czyli ze zrozumieniem specyfiki zasobów i narzędzi
cyfrowych online i ich zastosowań metodycznych oraz bezpiecznie – a zatem ze świadomością
zagrożeń i wiedzą o tym, jak na nie reagować.
Niniejszy rozdział ma na celu przedstawienie pakietu podstawowych, obligatoryjnych działań
na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa uczniów w środowisku cyfrowym, jakie winny zostać
podjęte w każdej polskiej szkole. A także zaproponowanie zestawu minimalnych procedur
poprawnego reagowania w przypadku wystąpienia zagrożeń cyberbezpieczeństwa uczniów2.
Proponowane działania profilaktyczne będą odpowiedzią na obowiązek upowszechniania wśród
dzieci i młodzieży wiedzy o bezpieczeństwie oraz kształtowania właściwych postaw wobec zagrożeń,
w tym związanych z korzystaniem z technologii informacyjno-komunikacyjnych, który nakłada
na szkoły ustawa – Prawo oświatowe z 14 grudnia 2016r.
Problematyka bezpieczeństwa cyfrowego to rozległa i złożona dziedzina wiedzy, a jej odniesienia
do sytuacji w polskiej szkole były już przedmiotem wielu szczegółowych analiz, opracowań
i rekomendacji dostępnych w publikacjach ostatnich lat. To ogromna i wartościowa skarbnica
wiedzy.
Intencją Ministerstwa Edukacji Narodowej oraz autorów niniejszego opracowania poświęconych
bezpieczeństwu cyfrowemu szkół nie było jednak budowanie rozległej syntezy tych prac.
Przeciwnie: trudnym zadaniem, jakiego się podjęli, jest zaproponowanie zwięzłego,
systematyzującego wiedzę poradnika dla dyrektorów szkół i nauczycieli, zawierającego
pakiet zadań rekomendowanych do zrealizowania w szkole a w kwestiach szczegółowych
odsyłającego do rozwiązań, materiałów szkoleniowych, dokumentów i multimediów
edukacyjnych, które pozwolą nauczycielom i dyrektorom szkół podnieść swoje kompetencje
w zakresie bezpieczeństwa ucznia w cyberprzestrzeni.
Zapewnienie bezpieczeństwa cyfrowego środowiska szkolnego jest jednym z priorytetów
Ogólnopolskiej Sieci Edukacyjnej (OSE).
OSE to program publicznej sieci telekomunikacyjnej dającej szkołom dostęp do szybkiego,
bezpłatnego i bezpiecznego Internetu. Program został zaprojektowany przez Ministerstwo
Cyfryzacji we współpracy z Ministerstwem Edukacji Narodowej na mocy ustawy o Ogólnopolskiej
Sieci Edukacyjnej3. Operatorem OSE jest NASK Państwowy Instytut badawczy, nadzorowany
2 Przez bezpieczeństwo cyfrowe (cyberbezpieczeństwo, bezpieczeństwo w środowisku cyfrowym) rozumie się
zarówno zapewnienie bezpiecznej aktywności uczniów w środowisku cyfrowym, jak i przeciwdziałanie zagrożeniom
odnoszącym się do bezpieczeństwa sieci, serwerów, danych na urządzeniach.
3 Ustawa z dnia 27 października 2017 r. (Dz. U. nr 2184).
18
przez Ministerstwo Cyfryzacji. Szczegółowe informacje o OSE dostępne są na stronie
https://ose.gov.pl/. Informacje o tym, w jaki sposób przystąpić do OSE dostępne są na stronie
https://ose.gov.pl/dolacz-do-nas.
Bezpieczeństwo cyfrowe środowiska szkolnego: uczniów, nauczycieli i innych pracowników jest
stanem nabytym – a nie danym z góry, zastanym. Jego zapewnienie wymaga realizacji wielu
powiązanych ze sobą merytorycznie działań organizacyjnych, wychowawczych, edukacyjnych
i technicznych. Gwarancję zarówno w zakresie technicznego bezpieczeństwa sieci szkolnej, jak i
niezbędne narzędzia cyfrowe oraz treści edukacyjne dostarcza OSE. .
Najważniejsze znaczenie dla zapewnienia podstaw bezpieczeństwa cyfrowego w szkole
odgrywają działania profilaktyczne (prewencyjne) prowadzone wobec
i z udziałem wszystkich członków społeczności szkolnej: uczniów i ich rodziców, dyrektorów,
nauczycieli i innych pracowników szkoły (np. psychologów, pedagogów, pracowników
sekretariatu). Działania te powinny mieć charakter systemowy, ciągły, wieloletni
i skoordynowany, a ich zakres należy wpisać w realizowany w szkole program: wychowawczoprofilaktyczny i inwestycyjny.
Rekomendacja
strategiczna
Opracowanie, realizacja i aktualizacja
szkolnych działań mających na celu zapewnienia bezpieczeństwa
cyfrowego (np. plan, strategia).
Zainicjowanie pracy nad planem oraz opracowanie jego projektu to zadanie dyrektora szkoły.
Założenia planu winny powstać z jego inspiracji w ramach dyskusji z nauczycielami
i przedstawicielami organu prowadzącego, samorządu szkolnego oraz rady rodziców lub rady
szkoły. Finalna postać planu strategii stanowić winna oficjalny dokument przyjęty do realizacji w
szkole i zaakceptowany przez rodziców, nauczycieli i uczniów.
Na taki plan – obejmujący aktywności w okresie 3-4 -letnim, aktualizowany w trakcie realizacji –
składać się będą wynikające z rekomendacji profilaktycznych niniejszego dokumentu działania
o charakterze: kadrowym, edukacyjnym, wychowawczym i techniczno-inwestycyjnym. Ważną –
wyróżnioną – część strategii stanowić musi tzw. polityka bezpieczeństwa cyfrowego w szkole
(bezpiecznego korzystania z zasobów sieci oraz infrastruktury cyfrowej w szkole). Polityka
bezpieczeństwa uwzględniać musi wprowadzenie standardów i procedur zgłaszania incydentów
oraz podejmowania interwencji w sytuacji wystąpienia zagrożenia (jak zgłaszać, do kogo, gdzie
szukać pomocy, itp.)4. W jej opracowaniu warto skorzystać ze wsparcia eksperta lub
wyspecjalizowanej firmy. Rekomenduje się koordynację przygotowania polityk bezpieczeństwa
cyfrowego w szkołach na poziomie organu prowadzącego.
Punktem wyjścia dla sformułowania planu jest zawsze diagnoza sytuacji początkowej –
obejmująca ocenę potrzeb edukacyjnych uczniów i nauczycieli, analizę występujących
i potencjalnych zagrożeń oraz ewaluację poziomu bezpieczeństwa infrastruktury cyfrowej.
Internet – jego zasoby i możliwości komunikacyjne – to wielkie bogactwo, z którego
korzysta na co dzień nowoczesna szkoła. Działania na rzecz zapewnienia cyberbezpieczeństwa
w największym stopniu składać się muszą z aktywności, które gwarantować będą wszystkim
grupom budującym społeczność szkolną łatwy i bezpieczny dostęp do treści i platform
edukacyjnych, a także sprzyjać będą budowaniu atmosfery zaufania między uczniami
4 Politykę bezpieczeństwa cyfrowego w szkole należy rozumieć jako zbiór zasad obejmujący procedury działania
i reagowania w sytuacjach zidentyfikowanych i sklasyfikowanych jako występujące w cyberprzestrzeni szkoły oraz
pojawiające się w związku z użytkowaniem sieci przez nauczycieli, uczniów i osób trzecich.
19
i nauczycielami oraz rodzicami poprzez wyjaśnianie i pozytywne rozwiązywanie pojawiających
się problemów. Nie mogą być zatem wyłącznie zbiorem ograniczeń, zakazów i kar.
W przypadkach wystąpienia zagrożeń czy incydentów naruszenia bezpieczeństwa dzieci, w tym
naruszenia prawa, działania szkoły cechować powinna otwartość w działaniu oraz identyfikacja i
zaproponowanie rozwiązania adekwatnego do poziomu zagrożenia, jakie wywołują. Warto przy
tym podkreślić, iż nie istnieje „złota recepta”, którą zastosować można we wszystkich
przypadkach zagrożeń. Dyrektorzy i nauczyciele muszą uwzględniać kontekst indywidualnych
przypadków, a także ich szkolne i środowiskowe tło, i reagować adekwatnie do poziomu
odpowiedzialności i winy ucznia.
Rekomendacja
profilaktyczna
1
Wdrożenie bezpieczeństwa na poziomie klas szkolnych
Zapewnienie uczniom bezpieczeństwa cyfrowego to zadanie dla niemal wszystkich
pracowników szkoły oraz rodziców. Dzieci i młodzież korzystają bowiem z usług i treści sieci
w szkole, a także – przede wszystkim – poza nią. Aby działać skutecznie, dyrektor powinien
powołać spośród członków grona pedagogicznego lidera tej tematyki w szkole – osobę
współodpowiedzialną wraz z nim za realizację strategii zapewnienia bezpieczeństwa cyfrowego:
koordynatora i lidera działań w szkole na rzecz cyberbezpieczeństwa.
Osoby tej nie należy jednak mylić z osobą lub firmą odpowiedzialną za techniczne bezpieczeństwo
sprzętu cyfrowego (komputerów stacjonarnych, laptopów, tablic multimedialnych, tabletów, itp.)
i sieci szkolnej. Spectrum jej zadań jest potencjalnie szersze i obejmuje: bieżącą diagnozę potrzeb
szkoły w zakresie bezpieczeństwa cyfrowego, organizację procesu nabywania dziedzinowych
kompetencji nauczycieli, zarządzanie szkolnymi zasobami narzędzi zapewniających
cyberbezpieczeństwo, nadzorowanie pracy osób/firm odpowiedzialnych za techniczne
bezpieczeństwo urządzeń cyfrowych i wewnętrznej sieci szkolnej oraz koordynację działań w
przypadku wystąpienia zagrożenia. Jej zadaniem powinno być także koordynowanie działań
służących rozwijaniu kompetencji medialnych i cyfrowych uczniów oraz działań adresowanych
do rodziców.
Osoby te należy rekrutować raczej spośród nauczycieli zaangażowanych w częste wykorzystanie
technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK) w codziennej praktyce nauczania, pasjonatów
tematyki cyfrowej, niż z grupy informatyków. Liderowanie procesowi cywilizacyjnej zmiany
w szkole to wyzwanie niezwykle odpowiedzialne, a jednocześnie atrakcyjne i budujące pozycję
nauczyciela w szkole. Bardzo ważne, żeby była to osoba, do której uczniowie mają zaufanie, znaną
im z aktywnego wspierania uczniów znajdowaniu rozwiązań sytuacji problemowych związanych
z poruszaniem się w środowisku cyfrowym i nie tylko.
Lider tematyki bezpieczeństwa cyfrowego w szkole może być wynagradzany dodatkowo za swoją
pracę niedydaktyczną, posiadać odpowiednie uprawnienia nadane mu przez dyrektora oraz
narzędzia do wprowadzania niezbędnych zmian oraz koordynacji działań w przypadku
wystąpienia zagrożenia. Wymagać to będzie odpowiednich decyzji organu prowadzącego szkołę
– samorządu, w formie uchwały o zapewnieniu środków finansowych na ten cel. Dlatego duże
znaczenie dla powodzenia działań zapewniających bezpieczeństwo cyfrowe w szkole ma
przekonanie władz samorządowych o wadze i powszechności zagrożeń
cyberbezpieczeństwa uczniów. W praktyce można wyobrazić sobie, iż liderem działań na rzecz
20
bezpieczeństwa cyfrowego w szkole mógłby być jej wicedyrektor, którego obowiązki koncentrują
się na wprowadzeniu placówki w cyfrowy świat.
W większych placówkach szkolnych opisane powyżej zadania może realizować szerszy Zespół
ds. Bezpieczeństwa Cyfrowego, powołany i koordynowany przez dyrektora szkoły. Warto
rozważyć włączenie do takiego Zespołu przedstawicieli uczniów i rodziców.
W polskich szkołach częstym przejawem prewencji zagrożeń cyberbezpieczeństwa
lub przeciwdziałania korzystaniu przez uczniów podczas lekcji z własnych urządzeń cyfrowych
(na ogół smartfonów) dla celów nie związanych z nauką jest zamykanie dostępu uczniów
do Internetu w przestrzeni szkolnej (dostęp limitowany do wybranych sal lekcyjnych) oraz
wprowadzanie zakazu korzystania z telefonów komórkowych w trakcie lekcji lub na terenie
całej szkoły5.
Taki wzorzec (pozornego) zapewnienia bezpieczeństwa cyfrowego w środowisku szkolnym,
bazujący na zakazach i ograniczeniach w korzystaniu z zasobów Internetu kontrastuje
z dominującym wśród uczniów modelem niemal nieograniczonej obecności w sieci oraz
swobodą użytkowania jej zasobów i komunikowania się, powoduje, że uczniowie –
„internetowi tubylcy” – traktują szkołę jako środowisko wykluczenia, restrykcji
i nienowoczesności i dystansują się wobec jej zachowawczości i technologicznej
anachroniczności, co odbija się na skuteczności nauki w szkole.
Dlatego realizację Szkolnego Planu Zapewnienia Bezpieczeństwa Cyfrowego należy potraktować
jako inspirację do przeprowadzenie dyskusji i opracowania szkolnego kontraktu cyfrowego
(w formie umowy), uzgodnionego i zawartego między wszystkimi współtwórcami
środowiska edukacji: uczniami i ich rodzicami oraz nauczycielami i innymi pracownikami
szkoły. Kontrakt taki – z dobrze zbalansowanym zestawem praw i obowiązków wszystkich
sygnatariuszy – pobudza zwykle ludzi młodych poczucie współodpowiedzialności za sytuację
w szkole i buduje w nich poczucie podmiotowości jako partnera dorosłych w życiu szkoły.
Rekomendacja
profilaktyczna
2
Przeprowadzenie dyskusji nad szkolnym kontraktem cyfrowym,
zawierającym uzgodnienia odnośnie zakresu i zasad korzystania z
Internetu w szkole. Formalne uzgodnienie kontraktu i jego okresowa
aktualizacja.
W powszechnej opinii ekspertów dominujące w polskich szkołach blokowanie dostępu
do Internetu – nie jest rozwiązaniem. Postulujemy zatem, aby zapisy kontraktu – respektując
uprawnienia szkoły do zapewnienia bezpieczeństwa cyfrowego i wykluczenia przypadków
nielegalnego i wychowawczo niepożądanego korzystania z treści i usług Internetu –
koncentrowały się na otwartym dostępie do infrastruktury internetowej6, budowaniu
atmosfery zaufania między nauczycielami a uczniami w świecie cyfrowym, edukacji
cyfrowej i medialnej, a także umożliwieniu – w pewnych sytuacjach – korzystania z urządzeń
cyfrowych w modelu BYOD7. Celem kontraktu jest uzgodnienie i respektowanie zestawu praw
5 Zakazy te wpisywane są często do statutu i/lub regulaminu szkoły lub objęte specjalnymi zastrzeżeniami w ramach
kontraktów zawieranych między kierownictwem szkoły, rodzicami a uczniami. Mogą być także ujęte w statucie
szkoły/placówki.
6 Przy założeniu zapewnienia przez infrastrukturę sieciową szkoły identyfikacji każdej osoby. Każdy uczeń i inny
użytkownik sieci w szkole powinien mieć indywidualny login i hasło: do sieci i do WiFi.
7 (ang.) Bring Your Own Device – przynieś swoje własne urządzenie.
21
i obowiązków wszystkich aktorów społeczności szkolnej, obowiązujących w relacjach ze światem
cyfrowym.
W pracach nad umową ważną rolę odgrywać muszą rodzice (poprzez udział rad rodziców lub rad
szkół oraz osób zainteresowanych, w tym fachowców), uczniowie (poprzez aktywność samorządu
szkolnego i osób zainteresowanych).
W zakres tego dokumentu wchodzić powinny m.in. regulacje odnośnie: bezpiecznego dostępu
uczniów do Internetu w szkole, wykorzystywania TIK w trakcie zajęć, zasad korzystania
z pracowni informatycznej, szkolnych zasady netykiety i tworzenia szkolnej strony internetowej.
Strategiczny cel – zapewnienie bezpieczeństwa cyfrowego dzieci i młodzieży, a także
przestrzeni szkolnej – można osiągnąć głównie poprzez wychowanie i edukację,
prowadzone w sposób zintegrowany tak w szkole, jak i w rodzinie. Wyjątkową rolą szkoły
jest zainicjowanie takiego procesu, który połączy starania nauczycieli i rodziców w celu: (1)
zapewnienia dzieciom aktualnej wiedzy o korzystaniu z zasobów Internetu, (2) kształtowania
postaw odpowiedzialnej aktywności w środowisku cyfrowym oraz (3) zapewnienia spójności
między prawidłowymi zachowaniami w szkole, w przestrzeni publicznej i w domu rodzinnym.
Współczesną polską szkołę cechuje duży deficyt kompetencji uczniów w zakresie
bezpieczeństwa cyfrowego. Do każdej z grup wiekowych dzieci warto w szkole adresować
działania uświadamiające, motywujące i edukacyjne o odpowiedniej skali i zakresie tematycznym.
Najlepsze efekty w dziedzinie bezpieczeństwa cyfrowego szkoła osiągnie wówczas, gdy
we wszystkich działaniach głównymi aktorami będą właśnie uczniowie, którzy świetnie potrafią
zidentyfikować wszystkie przejawy niewłaściwych zachowań. To właśnie oni mogliby stworzyć,
np.: katalog zagrożeń – udostępniony online dla wszystkich i poparty „żywymi” przykładami ku
przestrodze innych lub katalog zasad bezpiecznego i efektywnego, przynoszącego uczniom
korzyści edukacyjne, korzystania z Internetu.
Rekomendacja
profilaktyczna
3
Działania wychowawcze i edukacyjne adresowane do uczniów
Wyniki badań z ostatnich lat wskazują, że niemal wszyscy nastolatkowie (96%) zadeklarowało
korzystanie z sieci każdego dnia., Respondenci najczęściej korzystają z internetu w domu (95,4%
wskazań). Aż 60% używa sieci podczas podróży, komunikacji i transportu (np. w drodze do
szkoły). Niespełna połowa respondentów (41,2%) zadeklarowała, że korzysta z internetu w
szkole. 8, Z uwagi na to warto, aby nauczyciele pokazali uczniom w jaki sposób bezpiecznie
poruszać się w sieci. Nauczyciele i pedagodzy szkolni mają zatem do odegrania wielką rolę
przewodników w eksploracji Internetu i w nabywaniu właściwych zachowań w Internecie. Aby
było to możliwe, niezbędne jest doskonalenie w tym obszarze.
Prowadzone w sposób zrozumiały, akcentujące przewagę pozytywnych cech Internetu,
odnoszące się do systemu wartości akceptowanego przez uczniów działania wychowawcze
i edukacyjne adresowane do uczniów są fundamentalnym sposobem zapewnienia
bezpieczeństwa cyfrowego dzieci.
8 NASK, Nastolatki 3.0 Raport z ogólnopolskiego badania uczniów , Warszawa, 2019.
22
Proponujemy, aby w każdej ze szkół zajęcia z tematyki cyberbezpieczeństwa miały charakter
zaplanowany, systematyczny w działaniach i kompleksowy w zakresie tematyki.
Na coroczny minimalny zakres uświadamiających problem zajęć profilaktycznych składać
się mogą:
1) poświęcenie tematyce jednego z aspektów bezpieczeństwa cyfrowego „apelu szkolnego” –
spotkania całej szkolnej społeczności, przygotowanego przez uczniów [2-3 spotkania
rocznie]
2) organizacja spotkań społeczności szkolnej z ekspertem tematyki korzystania z Internetu
przez dzieci (edukatorem, nauczycielem, informatykiem, policjantem, itp.) [2 razy w roku]
3) przeprowadzenie, co najmniej jednej lekcji wychowawczej kwartalnie (w zależności od
zdiagnozowanych potrzeb częściej) na temat wybranego aspektu cyberbezpieczeństwa,
adekwatnego do potrzeb i wyzwań klasy i wieku uczniów. Sposób prowadzenia lekcji i ich
tematyka muszą uwzględniać wiek i doświadczenia dzieci. [4-6 lekcji rocznie]
4) organizacja dnia bezpieczeństwa cyfrowego w szkole, np. w ramach Dnia Bezpiecznego
Internetu wydarzenia dla całej społeczności szkolnej, otwartego na współudział
rodziców/opiekunów prawnych uczniów, a także przedstawicieli lokalnego środowiska –
władz oświatowych, organizacji pozarządowych, czy instytucji kultury. Do współorganizacji
takiego dnia dyrekcja szkoły oraz lider tematyki bezpieczeństwa cyfrowego w szkole zaprosić
powinien samorząd uczniowski, przewodniczących klas a także radę rodziców (szkoły).
Bezpośrednim organizatorem może być np. samorząd uczniowski, którego działania
adresowane do społeczności szkolnej byłyby lepiej ukierunkowane i skuteczniejsze. Na
wydarzenie składać się mogą prelekcje i zajęcia praktyczne (warsztaty) w szkole, a także
spotkania uświadamiające, dyskusje, happeningi, pikniki i inne formy popularyzacji tematyki
cyberbezpieczeństwa9 [raz w roku]
5) organizacja przez samorząd uczniowski konkursu – rywalizacji między klasami – na temat
bezpieczeństwa cyfrowego (np. pozytywnego wykorzystania zasobów Internetu, sposobów
radzenia sobie w sytuacjach zagrożenia) z nagrodami ufundowanymi przez radę rodziców
i sponsorów [raz w roku]
6) organizacja zajęć pozalekcyjnych dla uczniów o tematyce informatycznej
(np. programowanie, robotyka, projektowanie graficzne, szkolne radio lub telewizja)
z obligatoryjnym uwzględnieniem komponentu edukacji w zakresie bezpieczeństwa
cyfrowego, a także kształtujących miękkie kompetencje medialne i cyfrowe (np. tworzenie
własnego wizerunku cyfrowego, współpraca grupowa poprzez sieć, skuteczne szukanie
informacji, odróżnianie fałszu od prawdy w sieci, prawo autorskie, bezpieczeństwo w sieci,
etc.). Warto zauważyć, że tematyka ta obecna jest w nowej podstawie programowej, w
szczególności w ramach zajęć edukacji informatycznej oraz informatyki.
7) realizacja projektów edukacyjnych uwzględniających nowe technologie informacyjnokomunikacyjne oraz tematykę bezpieczeństwa cyfrowego, finansowanych ze środków
unijnych, kuratoriów i fundacji prywatnych.
9 Formuła takich dni bezpieczeństwa cyfrowego w szkole umożliwia realizację bardzo wielu różnorodnych aktywności,
dostosowanych do potrzeb lokalnej społeczności. Bardzo wiele inspirujących przykładów takich działań w ostatnich latach zostało
opisane w portalu projektu Cyfrowobezpieczni.pl https://www.cyfrowobezpieczni.pl/szkoly/szkoly-cyfrowobezpieczne.
Organizację dni bezpieczeństwa cyfrowego powiązać można z uczestnictwem w europejskiej akcji Dzień Bezpiecznego Internetu
(Safer Internet Day), realizowanej co roku w lutym ( https://www.saferinternet.pl/dbi/o-dbi.html)
23
W codziennej pracy dydaktycznej należy dążyć do włączania tematyki bezpieczeństwa cyfrowego
w nauczanie przedmiotów nie-informatycznych, a także wzmacniać zainteresowania uczniów
tematyką bezpieczeństwa cyfrowego poprzez przygotowywanie ich do startu w konkursach10.
Spotkania społeczności szkolnych mogą też przybierać formę aktywną np. w postaci gier
terenowych/miejskich, festiwali, spektakli szkolnych o tematyce bezpieczeństwa w sieci itp.
Współpraca nauczycieli z uczniami w dziedzinie bezpieczeństwa cyfrowego mogłaby zostać
znacznie zintensyfikowana, gdyby z ramienia samorządu uczniowskiego, w ramach realizacji
planu udało się powołać grupę „uczniowskich liderów cyberbezpieczeństwa”, ściśle
współpracujących z liderem tematyki bezpieczeństwa cyfrowego w szkole i czuwających nad
bezpieczeństwem cyfrowym szkoły ze strony uczniów. Zdaniem praktyków, w takim modelu
współpracy planowane działania przyniosą lepszy skutek i zapewnią wyższy poziom
bezpieczeństwa cyfrowego w szkole.
Tematyka bezpieczeństwa cyfrowego szkoły pojawić się powinna w serwisie internetowym
szkoły (oraz na profilach szkoły w portalach społecznościowych) jako oddzielne
zagadnienie. Szczególne znaczenie ma publikacja w nich numerów telefonów, pod którymi
można zgłosić przypadki naruszenia bezpieczeństwa cyfrowego w sposób anonimowy lub jako
spersonalizowane zgłoszenie. Uczniowie w szkole powinni ponadto wiedzieć, kto pełni rolę
szkolnego lidera bezpieczeństwa cyfrowego – do kogo należy zgłaszać indywidualne przypadki
niedozwolonych zachowań lub działań. Proponujemy, aby uzupełnieniem informacji na ten temat
w Internecie była aktualizowana tablica informacyjna na korytarzu szkolnym, informująca
o aktualnościach i o rożnych zagadnieniach bezpieczeństwa cyfrowego, czy odsyłające
do materiałów informacyjnych i edukacyjnych w sieci.
Rekomendacja
profilaktyczna
4
Przygotowanie grona pedagogicznego do prowadzenia zajęć w
zakresie bezpieczeństwa cyfrowego
Badania wskazują na relatywnie niski poziom wiedzy nauczycieli wszystkich typów szkół na
temat różnorodnych aspektów bezpieczeństwa cyfrowego. Wykazano w nich także, iż tylko
część nauczycieli aktualizuje swoje kompetencje cyfrowe, a w szkołach osoby o średnich i
wysokich umiejętnościach wykorzystania TIK w nauczaniu stanowią zdecydowaną mniejszość.
Duże znaczenie ma realizacja postulatu objęcia szkoleniami nauczycieli wszystkich
przedmiotów oraz pedagogów i psychologów. Proponujemy, aby tematyce bezpieczeństwa
cyfrowego uczniów w szkole poświęcone było co najmniej jedno posiedzenie rady
pedagogicznej w roku szkolnym, zaś tematyka ta była obowiązkowo każdorazowo włączana w
program najbliższego posiedzenia rady w przypadku wystąpienia przypadków naruszenia
cyberbezpieczeństwa w środowisku szkolnym.
Szkolenia z wybranych zagadnień bezpieczeństwa cyfrowego należy organizować obligatoryjnie,
wykorzystując środki będące w dyspozycji dyrekcji szkoły na podniesienie kwalifikacji
nauczycieli lub środki projektów zewnętrznych (np. unijnych, kuratoria, MEN) – w związku
z zakupem nowych urządzeń cyfrowych lub instalacją/zmianami w szkolnej sieci
komputerowej/internetowej.
10
Takich jak np. Olimpiada Cyfrowa https://olimpiadacyfrowa.pl, Olimpiada wiedzy o mediach http://owm.edu.pl/ i Olimpiada
Informatyczna http://www.oi.edu.pl/
24
Nauczyciele i dyrektorzy szkół mogą także poszerzać swoją wiedzę zapoznając się z bezpłatnymi
publikacjami na temat cyberbezpieczeństwa, zamieszczonymi na stronie Naukowej
i Akademickiej Sieci Komputerowej, będącej operatorem projektu Ogólnopolskiej Sieci
Edukacyjnej.
11 Publikacje te obejmują zarówno raporty przedstawiające stan bezpieczeństwa
polskiej części Internetu, raporty z działalności zespołu Dyżurnet.pl jak i poradniki dobrych
praktyk.
Rekomendacja
profilaktyczna
5
Uświadamianie rodzicom i opiekunom prawnym uczniów znaczenia
działań wychowawczych z zakresu bezpieczeństwa cyfrowego
Szkoła może być miejscem edukacji uczniów w zakresie cyberbezpieczeństwa, nie zastąpi jednak
rodziców w ich funkcjach wychowawczych. Ponieważ w domu rodzinnym uczniowie niemal przez
cały czas pozostają online, szczególne znaczenie mają świadome działania kontrolne,
wychowawcze i edukacyjne prowadzone przez rodziców w omawianym zakresie.
Pozostawiona sama z tym zadaniem szkoła może tylko częściowo zaspokoić potrzeby
wychowawcze i edukacyjne uczniów na tym polu.
Jak pokazują badania, na przeszkodzie w realizacji tego ważnego zadania rodziców staje
w Polsce duży deficyt ich kompetencji w zakresie bezpieczeństwa cyfrowego oraz – zapewne
z nim skojarzony – dominujący wśród rodziców i opiekunów prawnych brak zainteresowania
celami i sposobami korzystania przez dzieci z usług i treści Internetu.
Współpraca szkoły z rodzicami powinna zatem w pierwszej kolejności polegać
na uświadomieniu im znaczenia ich roli w zakresie przygotowania dzieci do bezpiecznego
korzystania z Internetu. Takim działaniom towarzyszyć może wsparcie edukacyjne, np. w formie
wskazywania na źródła wiedzy, popularne multimedia edukacyjne, etc. Wartościowym projektem
realizowanym przez NASK i skierowanym do ogółu społeczeństwa jest kampania
STÓJ.POMYŚL.POŁĄCZ12 (polska wersja międzynarodowej kampanii STOP.THINK.CONNECT),
mająca na celu zwiększanie poziomu świadomości społecznej i promowanie bezpieczeństwa w
cyberprzestrzeni. Na stronie internetowej kampanii znajduje się gotowa baza dobrych praktyk, z
których mogą skorzystać zarówno rodzice, jak i uczniowie.
Współpracę ze środowiskiem rodziców prowadzić należy tak poprzez inicjatywy dyrekcji szkoły
i szkolnego lidera bezpieczeństwa cyfrowego podejmowane wspólnie z radami rodziców lub
radami szkoły, jak i w ramach dostępnych kanałów komunikacji z rodzicami („wywiadówki”,
e-dziennik).
We wszystkich tych działaniach na pierwszym miejscu stawiać należy uświadamianie
rodzicom znaczenia cyfrowego świata w życiu dzieci i młodzieży, w tym skali i dotkliwości
zagrożeń cyberbezpieczeństwa, przed jakimi stają ich dzieci oraz najważniejszej roli, jaką
rodzice muszą odegrać w procesie kształtowania odpowiedzialnych postaw dzieci wobec
świata cyfrowego.
Na przykłady działań w szkole uświadamiających i edukacyjnych adresowanych do rodziców
składać się winny:
11 https://www.nask.pl/pl/dzialalnosc/cyberbezpieczenstwo/poradniki/1070,Poradniki.html
12 https://stojpomyslpolacz.pl/.
25
1) organizacja szkolnego dnia bezpieczeństwa cyfrowego, a w jego ramach m. in. krótkiego
szkolenia dla rodziców z wykorzystaniem materiałów multimedialnych i przygotowanej
dla tego celu ulotki informacyjnej z podaniem źródeł przystępnie udostępnionej wiedzy [raz
w roku]13.
2) włączenie w tematykę spotkania – „wywiadówki” z rodzicami każdej z klas w szkole
tematyki bezpieczeństwa cyfrowego – co najmniej na jednej „wywiadówce” w roku.
W przypadku wystąpienia zagrożenia cyberbezpieczeństwa w klasie należy o tym
powiadomić rodziców bezzwłocznie i zorganizować spotkanie specjalnie poświęcone temu
incydentowi.
3) w szkołach posiadających system e-dziennika rozesłanie za pomocą tej platformy
informacji na temat potencjalnych zagrożeń wraz z linkami do materiałów
edukacyjnych i multimediów oraz apelem do rodziców o zapoznanie się z daną tematyką
i rozmowę z dziećmi [2 razy w roku]
4) przedstawienie prezentacji dotyczącej zagrożeń bezpieczeństwa cyfrowego dzieci
i młodzieży, jakie mogą dotknąć dzieci w czasie wakacji, w trakcie zakończenia roku
szkolnego, ze zwróceniem uwagi obecnych dzieci i rodziców na konieczność rozmowy
na ten temat w trakcie wakacji.
Rekomendacja
profilaktyczna
6
Opracowanie i wdrożenie w praktyce szkolnej tzw. polityki
bezpieczeństwa cyfrowego, ukierunkowanej na eliminację zagrożeń
sieci komputerowych, systemów operacyjnych i innego
oprogramowania wykorzystywanego w szkole
8. Dlatego zarówno sprzęt cyfrowy (komputery stacjonarne, laptopy, tablety, tablice
multimedialne i inne urządzenia) oraz szkolną sieć komputerową (okablowanie, urządzenia
sieciowe, jak i zainstalowane systemy informacyjne oraz inne oprogramowanie) należy chronić
zgodnie z wytycznymi zawartymi w III rozdziale dokumentu Bezpieczna szkoła cyfrowa.
Zalecenia i rekomendacje dla samorządów – realizatorów projektów w ramach unijnej
perspektywy budżetowej 2014-202014.
Inwestując w infrastrukturę cyfrową szkoły należy dążyć do zakupów urządzeń
dostosowanych do potrzeb i warunków wykorzystywania przez uczniów (trwałość,
odporność na mobilne korzystanie) i profesjonalnych rozwiązań sieci (router, firewall).
Bezpieczeństwo cyfrowe jest silnie skorelowane z jakością infrastruktury. Sprzyja mu także
korzystanie z zewnętrznych platform edukacyjnych15 oraz rozwiązań chmury edukacyjnej.
Obok zwalczania zagrożeń złośliwym oprogramowaniem (m.in. wirusy, robaki, oprogramowanie
szpiegujące, trojany), na poziomie technicznym instalowane być winny i aktualizowane systemy
13 Organizując takie wydarzenie w szkole można skorzystać z materiałów informacyjnych m. in.: projektu
Cyfrowobezpieczni.pl – Bezpieczna Szkoła Cyfrowa (www.cyfrowobezpieczni,pl), programu Safer Internet:
http://www.saferinternet.pl/pl/3045-10-rad-dla-rodzicow-dotyczacych-bezpiecznego-korzystania-z-Internetuprzez-dzieci oraz materiałów przygotowanych przez Fundację Orange: http://fundacja.orange.pl/strefawiedzy/materialy-edukacyjne-dla-rodzicow/, a także NASK http://akademia.nask.pl/baza-wiedzy.html
14https://www.cyfrowobezpieczni.pl/aktualnosci/73-bezpieczna-szkola-cyfrowa-rekomendacje-dla-samorzadow.
15 Takich jak np. Akademia Khana https://pl.khanacademy.org/
26
blokowania ruchu pod kątem filtrowania treści nieodpowiednich, niepożądanych
i nielegalnych dla dzieci i młodzieży. Należy zwrócić uwagę, że zapewnienie bezpieczeństwa sieci
oraz filtrowania treści należy do obowiązków nauczyciela zgodnie z art. 4a ustawy o systemie
oświaty oraz art. 27 ustawy Prawo oświatowe.
Zawsze wszakże należy pamiętać, iż celem cyfryzacji szkoły jest zapewnienie uczniom otwartego,
ograniczonego tylko względami bezpieczeństwa dostępu do Internetu, który w perspektywie
najbliższych lat umożliwi korzystanie na co dzień w trakcie uczenia (się) z modelu BYOD.
Wymagać to będzie jednak zabezpieczeń na wyższym niż podstawowy poziomie.
Za techniczne cyberbezpieczeństwo szkoły muszą odpowiadać specjaliści. W przypadku dużych
szkół niezbędne jest zatrudnienie osoby profesjonalnie odpowiedzialnej za szkolną
infrastrukturę, przy czym nie powinna ona łączyć swoich obowiązków z rolą nauczyciela
informatyki. Jej obowiązki obejmować muszą głównie zapewnienie niezawodności
i bezpieczeństwa sprzętu oraz sieci, tak aby nauczyciele i uczniowie mogli korzystać z nich nie
tracąc czasu na korekty, naprawy i instalacje. Środki na wynagrodzenie takiego specjalisty
powinny zostać zapewnione przez organ prowadzący. W przypadku szkół mniejszych organ
prowadzący powinien zapewnić opisane wsparcie na poziomie wszystkich szkół w gminie.
Rozdział III
REKOMENDACJE NA PODSUMOWANIE
[1] Przedstawione w poprzednich rozdziałach dokumencie wytyczne i rekomendacje odnośnie
zapewnienia bezpieczeństwa w szkole są propozycją działań, jakie dyrektorzy szkół winni
podjąć w swoich środowiskach szkolonych wspólnie z nauczycielami i rodzicami dzieci.
Wskazania te należy traktować jako obowiązek wynikający z nowej ustawy prawo oświatowe
z 14 grudnia 2016r.
[2] Zapewnienie bezpieczeństwa cyfrowego uczniów – dzieci i młodzieży – jest w obecnym czasie
równie istotne, jak zapewnienie bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego. Często zagrożenie
bezpieczeństwa ucznia ma mieszany charakter – np. rozpoczyna się od nękania podczas
przerw w lekcjach, rozwijając się następnie w Internecie. Wagę tych problemów powinni
sobie uświadamiać zarówno nauczyciele i dyrektorzy szkół, organy prowadzące oraz
rodzice. Tylko stała – nie incydentalna – współpraca wszystkich tych podmiotów może
zminimalizować zagrożenia poruszania się dzieci w cyfrowym świecie.
[3] Bezpieczeństwo cyfrowe powinno być jednym z elementów programu wychowawczoprofilaktycznego szkoły, za którego realizację odpowiada całe grono pedagogiczne. Należy
pamiętać, że nawet wtedy, gdy w szkole wytypowano osobę odpowiedzialną
za bezpieczeństwo cyfrowe (Koordynatora, tzw. Szkolnego Mentora), nie zwalania to z
odpowiedzialności za jego zapewnienie pozostałych pracowników placówki.
[4] Kluczowe dla zapewnienia bezpieczeństwa w szkole są działania profilaktyczne, obejmujące
całą społeczność szkolną – uczniów, ich rodziców/opiekunów oraz nauczycieli. Działania
te powinny być podejmowane cyklicznie – nie incydentalnie, przez cały rok szkolny.
[5] W działaniach podejmowanych przez szkołę na rzecz bezpieczeństwa uczniów ważną rolę
winni odgrywać oni sami. Dlatego do codziennej pracy warto zaangażować uczniów
27
i samorządy uczniowskie np. poprzez powierzenie organizacji wydarzeń samorządowi
uczniowskiemu i wyłonienie przezeń np. „uczniowskich liderów bezpieczeństwa cyfrowego
szkoły”.
[6] Uczeń ma kontakt z cyfrowym światem niemal przez cały czas swojej aktywności poza szkołą:
w domu, środowisku rówieśniczym, w podróży czy w miejscach publicznych. Zapewnienie
bezpieczeństwa cyfrowego jest zatem wyzwaniem dla jego rodziców na równi ze szkołą.
Szkoła powinna bardzo aktywnie inspirować rodziców do podejmowania działań
kontrolnych i wychowawczych, a także zapewnić im minimalny choćby poziom wsparcia
szkoleniowego na tym polu.
[7] W działaniach na rzecz bezpieczeństwa szkoły warto korzystać z dobrych praktyk
wypracowanych przez inne placówki – np. zwrócić się do szkół z regionu o prezentację
ich działań lub skorzystać z materiałów wypracowywanych przez organizacje pozarządowe,
instytucje publiczne oraz podmioty biznesowe.
[8] Bezpieczna szkoła to szkoła kompetentnych nauczycieli. Dlatego kadra pedagogiczna winna
stale aktualizować i pogłębiać wiedzę na temat bezpieczeństwa w środowisku szkolnym,
szczególnie w zakresie kompetencji cyfrowych. Służyć temu ma realizacja rekomendacji
ukończenia przez wszystkich nauczycieli kursu online.
Rozdział IV
PROCEDURY REAGOWANIA W PRZYPADKU WYSTĄPIENIA
WEWNĘTRZNYCH I ZEWNĘTRZNYCH
ZAGROŻEŃ FIZYCZNYCH W SZKOLE
1. Zagrożenia zewnętrzne
Do najczęściej występujących zewnętrznych zagrożeń fizycznych należą: podejrzenie podłożenia
ładunku wybuchowego, podejrzenie otrzymania podejrzanej przesyłki, włamanie do szkoły
połączone z kradzieżą, agresywne zachowanie ucznia, wtargnięcie osoby posiadającej broń,
wtargnięcie terrorysty do szkoły, zagrożenie wybuchem pożaru lub wybuch pożaru, zagrożenie
wybuchem gazu lub wybuch gazu, zagrożenie niebezpiecznymi środkami chemicznymi
lub biologicznymi, zagrożenie katastrofą budowlaną i zagrożenie siła żywiołową.
W niemal każdym z powyższych przypadków dochodzi do ogłoszenia alarmu i ewakuacji
uczniów oraz personelu szkoły. Sposób ich przeprowadzenia powinien być znany wszystkim,
a ćwiczenia w przeprowadzaniu ewakuacji powinny odbywać się raz w roku szkolnym.
1.1. Ewakuacja w trakcie lekcji i przerwy – zasady postępowania po ogłoszeniu alarmu
w szkole/placówce oświatowej
Alarm lokalny w szkole jest jednym z kilku rodzajów alarmów, które mogą być ogłaszane
w konsekwencji wystąpienia zagrożeń ekologicznych lub innych spowodowanych działalnością
człowieka. Ma on na celu zapewnienie bezpieczeństwa w razie zagrożenia życia i zdrowia
młodzieży przebywającej na terenie szkoły. Najczęstszymi przyczynami, dla których może zajść
28
konieczność ogłoszenia alarmu w szkole, są zagrożenia związane z powstaniem pożaru, a także
możliwość rozprzestrzenienia na terenie szkoły niebezpiecznych substancji chemicznych
lub ładunków wybuchowych.
Najważniejszym działaniem, jakie należy podjąć w przypadku stwierdzenia zagrożenia, jest jak
najszybsze powiadomienie o niebezpieczeństwie wszystkich osób znajdujących się w strefie
zagrożenia i natychmiastowe podjęcie działań mających na celu ratowanie zdrowia i życia osób
zagrożonych. W tym celu korzystamy z sygnału alarmu lokalnego, którym w szkole są trzy sygnały
dzwonka, trwające około 10 sekund każdy, następujące bezpośrednio po sobie.
Alarm lokalny w szkole jest sygnałem, który powinien być znany wszystkim uczniom
i pracownikom szkoły. Tylko w wypadku, gdy nastąpiło bezpośrednie zagrożenie życia,
nauczyciel sam podejmuje decyzję o ewakuacji, nie czekając na ogłoszenie alarmu.
O ewakuacji decyduje dyrektor, który po otrzymaniu meldunku od nauczyciela lub innej osoby
zgłaszającej zagrożenie oraz rozpoznaniu sytuacji podejmuje decyzję o zawiadomieniu służb
(policja, straż pożarna) i ogłoszeniu alarmu. W sytuacji braku prądu, sygnał alarmowy może być
ogłaszany za pomocą gwizdka lub dzwonka ręcznego z jednoczesnym komunikatem słownym
podawanym przez osoby ogłaszające alarm. Jest to sygnał do natychmiastowego działania
dla wszystkich pracowników szkoły oraz do bezwzględnego wykonywania poleceń nauczycieli
przez uczniów.
W dużej liczbie przypadków wystąpienia zagrożenia bezpieczeństwa fizycznego niezbędne jest
wezwanie odpowiednich służb drogą telefoniczną. Procedura wezwania powinna odbywać się
zgodnie z poniższym schematem:
1) wybranie numeru odpowiedniej służby. Po zgłoszeniu się dyżurnego operatora danej
służby podanie następujących informacji:
rodzaj stwierdzonego zagrożenia
nazwę i adres szkoły
imię i nazwisko oraz pełnioną funkcję
telefon kontaktowy
zrealizowane dotąd działania w reakcji na zagrożenie
2) potwierdzenie przyjęcie zgłoszenia i zapisanie danych przyjmującego zgłoszenie.
O zagrożeniu należy bezzwłocznie poinformować odpowiednie służby:
Policja 997
Straż Pożarna 998
Pogotowie Ratunkowe 999
Europejski Telefon Alarmowy obowiązującym na terenie całej Unii Europejskiej 112
Pogotowie Energetyczne 991
Pogotowie Gazowe 992
Pogotowie Ciepłownicze 993
Pogotowie Wodno-Kanalizacyjne 994
Wojewódzkie Centrum Zarządzania Kryzysowego 987
Infolinia Policji (połączenie bezpłatne) 800 120 226.
Wszystkie działania od tej chwili mają prowadzić do jak najszybszej ewakuacji wszystkich osób
znajdujących się na terenie szkoły. Musimy wiedzieć, że od tej chwili bezwzględnie
podporządkowujemy się poleceniom osób funkcyjnych. W przypadku uczniów taką osobą jest
29
nauczyciel, z którym w tym momencie mamy zajęcia. Akcją nie może kierować wiele osób,
bo prowadzi to tylko do dezorientacji i możliwości wybuchu paniki.
Po rozpoznaniu zagrożenia i dokonaniu oceny sytuacji nauczyciel decyduje o możliwej
i najkrótszej drodze ewakuacji z budynku. Uczniowie na polecenie nauczyciela ustawiają się
w szeregu i w sposób zorganizowany kierują się do wskazanego wyjścia ewakuacyjnego. Należy
się poruszać po prawej stronie korytarzy i klatek schodowych, wykonując polecenia osób
funkcyjnych. Jeżeli alarm zostanie ogłoszony w czasie przerwy, uczniowie powinni skupić się
wokół najbliżej stojącego nauczyciela. Nauczyciele i uczniowie, którzy mają lekcje na wyższych
kondygnacjach, schodzą po stwierdzeniu, że uczniowie niższych kondygnacji opuścili już budynek
i drogi ewakuacyjne są już wolne. Po opuszczeniu budynku uczniowie wraz z nauczycielem udają
się na miejsce zbiórki. Jeżeli alarm jest ogłoszony w czasie przerwy to natychmiast udajemy się
(jeżeli tylko nie zagraża to naszemu bezpieczeństwu) pod salę, gdzie mamy mieć zajęcia i stamtąd
pod opieką nauczyciela postępujemy jak wyżej.
Zbiórka na placu alarmowym służy sprawdzeniu obecności uczniów klas i ustalenia osób
nieobecnych. Jest to bardzo istotne dla prowadzenia akcji ratunkowej przez wezwane służby
ratownicze.
Najważniejsze zasady, które powinien pamiętać i przestrzegać każdy uczeń z chwilą
ogłoszenia alarmu w szkole:
1) słuchaj i wykonuj dokładnie polecenia nauczyciela
2) bądź opanowany, nie ulegaj panice
3) po przerwaniu zajęć udaj się na miejsce zbiórki wraz z klasą drogą wskazywaną przez
nauczyciela
4) pomagaj osobom słabszym
5) bezwzględnie podporządkowuj się osobom funkcyjnym
6) nie lekceważ zagrożenia, nawet wówczas, gdy nie zagraża ci bezpośrednio.
W przypadku osób niepełnosprawnych bezpieczna ewakuacja powinna uwzględniać rodzaj oraz
stopień niepełnosprawności, wiek wychowanków i ewentualne wykorzystanie na potrzeby
ewakuacji pomocy ze strony innych osób (pracowników, uczniów).
Aby ułatwić ewakuację osób z niepełnosprawnościami możemy wykorzystać informacje zawarte
w procedurach ewakuacji lub instrukcji bezpieczeństwa budynku:
1) należy sporządzić listę uczniów z różnymi rodzajami niepełnosprawności,
2) należy rozplanować zajęcia klas, w których uczą się osoby niepełnosprawne w taki sposób,
by osoby te nie musiały przemieszczać się poza najniższą kondygnację naziemną budynku
(przeważnie parter), należy przystosować drogi ewakuacyjne do poruszania się osób z różną
niepełnosprawnością
3) należy wyznaczyć opiekuna osoby niepełnosprawnej na czas ewakuacji.
30
Osoby niepełnosprawne ruchowo często są w stanie samodzielnie pokonać drogę
do bezpiecznego miejsca Może to jednak opóźniać czas ewakuacji całej placówki. Jest
to szczególnie istotne w pierwszej fazie opuszczania budynku. Warto uwzględnić konieczność
przepuszczenia przed osobę niepełnosprawną strumienia ewakuowanych.
Bezpieczne, docelowe miejsce ewakuacji nie zawsze będzie znajdować się poza budynkiem
szkolnym. W przypadku osób poruszających się na wózkach inwalidzkich, miejsce takie powinno
mieć odpowiednie wymiary (co najmniej 900 x 1400 mm). Jego położenie w pobliżu pionowej
drogi ewakuacyjnej (schodów) wpłynie na podniesienie bezpieczeństwa osoby
niepełnosprawnej.
Samodzielne pokonywane dróg ewakuacyjnych przez osoby niewidome i niedowidzące może się
wiązać z ogromnym stresem. Pomóc mogą wprowadzone w placówce rozwiązania łagodzące ten
efekt: poziome znaki fluorescencyjne na podłogach i ścianach, podświetlone poręcze schodów,
progi i przeszkody w kolorach kontrastujących z barwą ścian i otoczenia oraz oświetlenie
ewakuacyjne. Sprawdzonym rozwiązaniem jest organizowanie tzw. grup pomocy koleżeńskiej
oraz przydzielanie opiekunów uczniom niewidomym lub niedowidzącym. W pozostałych
przypadkach niepełnosprawności aspekt przystosowania dróg ewakuacyjnych należy
rozpatrywać indywidualnie.
Przykłady technik ewakuacji osób z niepełnosprawnościami:
1) wykorzystanie krzesełka lub wózka inwalidzkiego – ratownicy sadzają na nim osobę
wymagającą pomocy, a następnie chwytają za nóżki oraz oparcie
2) chwyt strażacki – ratownik przekłada swoją rękę między nogami osoby ratowanej,
zaciskając ją na nadgarstku zwisającej ręki ratowanego, kładzie go sobie na barkach. chwyt
kończynowy – jeden ratownik staje za głową ratowanego i chwyta go pod pachy, drugi
ratownik jest odwrócony do ratowanego plecami i chwyta go pod kolana
3) chwyt na barana – ratowany znajduje się na plecach ratownika, który podtrzymuje
go obydwiema rękami za uda
4) chwyt kołyskowy – klasyczny sposób przenoszenia małych dzieci
5) wykorzystanie koca lub innego podobnego rozmiarami materiału – koc owija się wokół rąk
i głowy
6) ratowanie w ten sposób, by możliwe było ciągnięcie osoby po płaskiej równej powierzchni
(szczególnie przydatne przy ewakuacji osób o dużej masie ciała, nieprzytomnych oraz
w zadymieniu gdzie nie ma możliwości przyjęcia postawy wyprostowanej).
1.2 Wtargnięcie napastnika (terrorysty)16 do szkoły
Poniższe rekomendacje odnoszą się do niezbędnej reakcji nauczyciela i dotyczą sytuacji
wtargnięcia napastnika z niebezpiecznym narzędziem lub bronią, który strzela do osób
znajdujących się na korytarzu i w salach lekcyjnych, tzw. aktywny strzelec.
16 Terrorysta – osoba posługująca się bronią, która eliminuje lub próbuje wyeliminować osoby znajdujące się
na określonym obszarze, w obiekcie lub budynku.
31
Jeżeli nie miałeś szansy na ucieczkę, ukryj się, zamknij drzwi na klucz (zabarykaduj się)
– szybkie zamknięcie drzwi może uniemożliwić napastnikowi wejście do pomieszczenia
i zabicie kolejnych osób
Wycisz i uspokój uczniów – wszelkie dźwięki wydostające się z sal lekcyjnych mogą
spowodować próbę wejścia napastnika do pomieszczenia lub ostrzelanie sali lekcyjnej przez
drzwi czy ścianę
Zaopiekuj się uczniami ze SPE17 i uczniami, którzy potrzebują pomocy – należy zwrócić
szczególną uwagę na dzieci, które specyficznie reagują na stres i mogą mieć problemy
z opanowaniem emocji
Każ bezwzględnie wyciszyć, wyłączyć telefony – niespodziewane sygnały telefonów mogą
zdradzić obecność osób wewnątrz zamkniętych pomieszczeń i zachęcić napastnika do wejścia
Poinformuj policję wysyłając informację tekstową – SMS o zaistniałej sytuacji –
w przypadku wtargnięcia napastnika do szkoły niezbędnym jest natychmiastowe przekazanie
informacji policji
Zasłoń okno, zgaś światło – należy zaciemnić salę aby utrudnić obserwację osób
zabarykadowanych w salach lekcyjnych przez osoby współpracujące z napastnikami,
a znajdujące się na zewnątrz obiektu szkolnego
Nie przemieszczaj się – przemieszczanie się może powodować dźwięki lub cień, który może
zostać zauważony przez napastników
Stań poniżej linii okien, zejdź ze światła drzwi – przebywanie w świetle drzwi rzuca cień
i może zostać zauważone przez napastników
Zejdź z linii strzału, połóż się na podłodze – z reguły napastnicy strzelają na wysokości
około 1 do 1,5 m. Strzały z broni palnej bez problemu penetrują drzwi i mogą zabić osoby
znajdujące się wewnątrz
Jeżeli padną strzały, nie krzycz – napastnicy oddając na ślepo strzały przez zamknięte drzwi
chcą sprowokować krzyki przerażonych osób i upewnić się czy w salach rzeczywiście nikogo
nie ma
Nie otwieraj nikomu drzwi – interweniujące oddziały policji w przypadku takiej
konieczności same otworzą drzwi. Napastnicy mogą zmusić osoby funkcyjne do przekazania
komunikatu, który ma spowodować otwarcie drzwi
W przypadku wtargnięcia napastnika do pomieszczenia podejmij walkę, która może
być ostatnią szansą na uratowanie życia – w sytuacji obecności aktywnego strzelca jego
celem jest zabicie jak największej liczby ludzi. W takiej sytuacji podjęcie walki może dać
jedyną szansę na uratowanie życia
W przypadku bezpośredniego kontaktu z napastnikami, którzy dążą do przejęcia kontroli nad
szkołą:
Wykonuj bezwzględnie polecenia napastnika – wszelkie próby oporu mogą być uznane
przez napastników jako akt agresji i zakończyć się śmiercią zakładników
17 SPE – specjalnymi potrzebami edukacyjnymi
32
Na żądanie terrorystów oddaj im przedmioty osobiste, np. telefon – wszelkie próby
oszukania napastników mogą zakończyć się śmiercią osoby oszukującej
Poinformuj, że nie możesz wykonać jakiegoś polecenia – w takim przypadku ewentualne
niewykonanie polecenia napastników nie zostanie potraktowane jako próba oporu
Nie patrz terrorystom w oczy, unikaj kontaktu wzrokowego – w takiej sytuacji patrzenie
w oczy może zostać uznane za akt prowokacji i agresji
Nigdy nie odwracaj się plecami do napastnika – odwracanie plecami może zostać uznane
jako akt agresji czy lekceważenia, utrudnia także orientację w sytuacji
Nie zwracaj na siebie uwagi – niezwracanie na siebie uwagi może zwiększyć szansę
na uratowanie życia w przypadku, gdy zamachowcy zdecydują się zabić kogoś dla przykładu
Nie lekceważ napastnika i nie bądź agresywny – brak szacunku i agresja mogą zostać
ukarane przez zamachowców
Nie oszukuj terrorysty – oszustwo może zostać potraktowane jako brak szacunku czy agresji
i zostać ukarane
Uspokój uczniów, zawsze zwracaj się do nich po imieniu – zwracanie się do uczniów
po imieniu pozwala na ich spersonalizowanie, co może spowodować lepsze ich traktowanie
przez zamachowców
Poinformuj napastnika o uczniach ze schorzeniami – wiedza ta w konsekwencji obniży
agresję ze strony zamachowców wobec dzieci, których zachowanie odstaje od reszty
Pytaj zawsze o pozwolenie, np. gdy chcesz się zwrócić do uczniów – każda aktywność
podjęta bez zgody zamachowców może zostać potraktowana jako akt oporu czy agresji
i w konsekwencji ukarana
Zawsze korzystaj z dobrej woli terrorysty – nigdy nie wiadomo, kiedy kolejny raz będziemy
mogli napić się czy zjeść posiłek.
W przypadku działań antyterrorystycznych podjętych przez policję:
Nie uciekaj z miejsca zdarzenia, nie wykonuj gwałtownych ruchów – możesz zostać
uznany za terrorystę – policja w trakcie operacji odbijania zakładników nie jest w stanie
odróżnić napastników od ofiar
Nie próbuj pomagać służbom ratowniczym, dyskutować z nimi – próba pomocy siłom
bezpieczeństwa bez ich wyraźnej zgody czy prośby może zostać potraktowane jako akt agresji
Połóż się na podłodze, trzymaj ręce z otwartymi dłońmi najlepiej na wysokości głowy –
taka pozycja pozwala widzieć ewentualne niebezpieczne narzędzia będące w posiadaniu
zamachowców, którzy wtopili się w szeregi zakładników
Słuchaj poleceń i instrukcji grupy antyterrorystycznej, poddawaj się jej działaniom –
postawa taka ułatwia działania policji, a także identyfikację zamachowców, którzy próbują się
wtopić w szeregi napastników
Nie trzyj oczu w przypadku użycia gazów łzawiących – tarcie oczu tylko pogarsza skutki
użycia gazu łzawiącego
33
Pytaj o pozwolenie zaopiekowania się swoimi uczniami – wszelkie samowolne działania
mogą zostać potraktowane jako akt agresji i mogą utrudnić akcję ratunkową
Odpowiadaj na pytania funkcjonariuszy – policja zbiera kluczowe informacje mające się
przyczynić do skutecznej akcji uwolnienia zakładników i identyfikacji zamachowców
Bądź przygotowany na traktowanie ciebie jako potencjalnego terrorysty dopóki twoja
tożsamość nie zostanie potwierdzona – w pierwszej fazie operacji odbijania zakładników
policja nie jest w stanie odróżnić zakładników od napastników, którzy często próbują się
wtapiać w tłum i uciec z miejsca ataku
Po wydaniu polecenia wyjścia – opuść pomieszczenie jak najszybciej, oddal się
we wskazanym kierunku – w przypadku interwencji sił bezpieczeństwa należy wykonać
polecenia dokładnie tak, jak tego chcą siły interwencyjne
Nie zatrzymuj się dla zabrania rzeczy osobistych, zawsze istnieje ryzyko wybuchu lub
pożaru – najważniejsze jest uratowanie życia i zdrowia, a dopiero później ratowanie dóbr
materialnych.
1.3 Podłożenie ładunku wybuchowego
Specyfika zamachu bombowego polega na tym, że nie rozróżnia on „swoich” czy „obcych”, inaczej
niż w przypadku porwania lub użycia broni palnej, które dotyczą konkretnych osób. Przez
materiał wybuchowy rozumiemy związek chemiczny lub mieszaninę kilku związków
chemicznych, która jest zdolna w odpowiednich warunkach do gwałtownej reakcji chemicznej
i której towarzyszy wydzielenie wielkiej liczby produktów gazowych w postaci wybuchu
(detonacji lub deflagracji). Określenie ładunek materiału wybuchowego oznacza określoną ilość
materiału wybuchowego przygotowanego do wysadzenia.
Otrzymanie informacji o podłożeniu ładunku wybuchowego:
1) Prowadząc rozmowę z osobą informującą o podłożeniu ładunku wybuchowego
zapamiętaj jak największą ilość szczegółów – uzyskane informacje/szczegóły mogą być
istotne dla policji dla identyfikacji sprawcy alarmu
2) Zapisz natychmiast wszystkie uzyskane lub zapamiętane informacje – w przypadku
stresującej sytuacji po pewnym czasie możesz mieć problemy z przypomnieniem sobie
istotnych informacji
3) Poinformuj niezwłocznie o otrzymaniu zgłoszenia osobę odpowiedzialną w szkole za
uruchomienie procedury – osoba odpowiedzialna może zarządzić ewakuację całości
personelu szkoły
4) Po usłyszeniu sygnału o podłożeniu ładunku wybuchowego rozpocznij ewakuację
zgodnie z planem ewakuacji – ewakuacja musi być rozpoczęta niezwłocznie po ogłoszeniu
34
odpowiedniego sygnału. Ma ona na celu ochronę personelu przed skutkami ewentualnej
eksplozji ładunku.
5) Nie używaj telefonu komórkowego – eksplozja ładunku może zostać zainicjowana falami
emitowanymi przez telefon komórkowy
6) Sprawdź, jeżeli możesz, czy w klasie pozostały przedmioty, które nie należą do jej
wyposażenia – stwierdzenie obecności nieznanego przedmiotu w klasie może przyspieszyć
akcję policji i zminimalizować skutki ewentualnej eksplozji
7) Bezwzględnie wykonuj polecenia osoby kierującej sytuacją kryzysową lub
funkcjonariuszy służb – w trakcie uruchomienia procedury niezbędna jest dyscyplina
i niezwłoczne wykonywanie wszystkich poleceń osoby kierującej sytuacją kryzysową
8) W miejscu ewakuacji policz wszystkie dzieci i poinformuj osobę odpowiedzialną
za kierowanie działaniami kryzysowymi – szybkie sprawdzenie obecności wszystkich
dzieci, ułatwi zakończenie ewakuacji całości personelu szkoły
9) Poinformuj rodziców o miejscu odbioru dzieci i drodze dojazdu – informacja ta pozwoli
rodzicom na sprawny odbiór dzieci i nie spowoduje blokowania dróg ewakuacyjnych
Przez podejrzany pakunek rozumiemy przesyłkę, która może zawierać ładunek wybuchowy.
1.4 Podłożenie podejrzanego pakunku
Podejrzany pakunek to przesyłka z ładunkiem wybuchowym lub nieznaną substancją.
W przypadku podejrzenia jej otrzymania:
1) Odizoluj miejsce znajdowania się podejrzanego pakunku – należy założyć, że podejrzany
pakunek jest ładunkiem wybuchowym, dopóki taka ewentualność nie zostanie wykluczona
2) Nie dotykaj, nie otwieraj i nie przesuwaj podejrzanego pakunku – w przypadku ładunku
wybuchowego może on eksplodować w trakcie próby manipulowania
3) Okryj pakunek w przypadku stwierdzenia wydobywania się z niego innej substancji
(tylko jeżeli czas na to pozwala) – okrycie pakunku w przypadku wycieku nieznanej
substancji może ograniczyć rozprzestrzenianie się substancji
4) Poinformuj o stwierdzeniu pakunku osobę odpowiedzialną za uruchomienie
procedury – osoba odpowiedzialna może zarządzić ewakuację całości personelu szkoły
5) Po usłyszeniu sygnału o podłożeniu ładunku wybuchowego rozpocznij ewakuację
zgodnie z planem ewakuacji – ewakuacja musi być rozpoczęta niezwłocznie po ogłoszeniu
odpowiedniego sygnału. Ewakuacja ma na celu ochronę personelu przed skutkami
ewentualnej eksplozji ładunku
6) Nie używaj telefonu komórkowego – eksplozja ładunku może zostać zainicjowana falami
emitowanymi przez telefon komórkowy
35
7) Bezwzględnie wykonuj polecenia osoby kierującej sytuacją kryzysową lub
funkcjonariuszy służb – w trakcie uruchomienia procedury niezbędna jest dyscyplina
i niezwłoczne wykonywanie wszystkich poleceń osoby kierującej sytuacją kryzysową
8) W miejscu ewakuacji policz wszystkie dzieci i poinformuj osobę odpowiedzialną
za kierowanie działaniami kryzysowymi – szybkie sprawdzenie obecności wszystkich
dzieci, ułatwi zakończenie ewakuacji całości personelu szkoły
9) Poinformuj rodziców o miejscu odbioru dzieci i drodze dojazdu – informacja ta pozwoli
rodzicom na sprawny odbiór dzieci i nie spowoduje blokowania dróg ewakuacyjnych
Poniższa tabela prezentuje instrukcję postępowania w przypadku podejrzenia podłożenia
na terenie szkoły ładunku wybuchowego lub podejrzanego pakunku:
Osoby odpowiedzialne za uruchomienie
procedury
Dyrektor placówki lub w przypadku jego
nieobecności wicedyrektor
W przypadku ich nieobecności – osoba przez
nich upoważniona
Otrzymanie informacji o podłożeniu
ładunku wybuchowego Stwierdzenie podejrzanego pakunku
Prowadząc rozmowę z osobą informującą o
podłożeniu ładunku wybuchowego, zapamiętaj
jak największą ilość szczegółów
Odizoluj miejsce znajdowania się podejrzanego
pakunku
Zapisz natychmiast wszystkie uzyskane lub
zapamiętane informacje
Nie dotykaj, nie otwieraj i nie przesuwaj
podejrzanego pakunku
Poinformuj niezwłocznie o otrzymaniu
zgłoszenia osobę odpowiedzialną za
uruchomienie procedury
Okryj pakunek w przypadku stwierdzenia
wydobywania się z niego innej substancji (tylko
jeżeli czas na to pozwala)
Po usłyszeniu sygnału o podłożeniu ładunku
wybuchowego rozpocznij ewakuację zgodnie z
planem ewakuacji
Poinformuj o stwierdzeniu pakunku osobę
odpowiedzialną za uruchomienie procedury
Nie używaj telefonu komórkowego Po usłyszeniu sygnału o podłożeniu ładunku
wybuchowego rozpocznij ewakuację zgodnie z
planem ewakuacji
Sprawdź, jeżeli możesz, czy w klasie pozostały
przedmioty, które nie należą do jej
wyposażenia
Nie używaj telefonu komórkowego
Bezwzględnie wykonuj polecenia osoby
kierującej sytuacją kryzysową lub
funkcjonariuszy służb
Bezwzględnie wykonuj polecenia osoby
kierującej sytuacją kryzysową lub
funkcjonariuszy służb
36
W miejscu ewakuacji policz wszystkie dzieci i
poinformuj osobę odpowiedzialną za
kierowanie działaniami kryzysowymi
W miejscu ewakuacji policz wszystkie dzieci i
poinformuj osobę odpowiedzialną za
kierowanie działaniami kryzysowymi
Poinformuj rodziców o miejscu odbioru dzieci i
drodze dojazdu
Poinformuj rodziców o miejscu odbioru dzieci i
drodze dojazdu
Sposób
prowadzenia
ewakuacji
Ewakuację można przeprowadzić tylko na wyraźną komendę
administratora budynku (wyznaczonej osoby odpowiedzialnej za
uruchomienie procedury) lub sił interweniujących i zgodnie z ich
wskazówkami
Telefony alarmowe Policja 997 Telefon alarmowy 112
Sposób
powiadamiania
służb
Wybierz jeden z ww.
numerów.
Po zgłoszeniu się
dyżurnego operatora
danej służby podaj
następujące
informacje:
nazwę i adres szkoły
rodzaj stwierdzonego zagrożenia
imię i nazwisko oraz pełnioną funkcję
telefon kontaktowy
zrealizowane przedsięwzięcia
potwierdź przyjęcie zgłoszenia i zapisz dane
przyjmującego zgłoszenie
Sposób
postępowania z
uczniami ze SPE
Nauczyciele odpowiedzialni za opiekę na osobami niepełnosprawnymi
dbają o zachowanie się przez dzieci zgodnie z potrzebami danej sytuacji.
W przypadku konieczności ewakuacji zapewniają pomoc zgodnie z
wcześniejszymi ustaleniami.
Zarządzanie na
wypadek sytuacji
kryzysowej
Czynnościami realizowanymi w trakcie procedury kieruje dyrektor
placówki, wicedyrektor lub osoba przez niego wyznaczona.
Obowiązki
pracowników
Zapoznać się z czynnościami realizowanymi w trakcie uruchamiania
procedury
Brać udział w treningach i szkoleniach z zakresu stosowania procedury
Znać sygnał uruchamiający procedurę
Mieć zapisane numery telefonów osób odpowiedzialnych za uruchomienie
procedury i koordynację ewakuacji osób niepełnosprawnych
Znać swoje zadania na wypadek uruchomienia procedury
Znać miejsce ewakuacji.
Szkolić uczniów w zakresie postępowania na wypadek uruchomienia
procedury
Stosować się do poleceń osoby zarządzającej sytuacja kryzysową.
1.5 Wypadek skażenia chemicznego lub biologicznego szkoły
37
Przez zagrożenie chemiczne rozumiemy uwolnienie niebezpiecznych dla ludzi i środowiska
pierwiastków chemicznych oraz ich związków, mieszanin lub roztworów występujących
w środowisku lub powstałych w wyniku działalności człowieka. Zagrożenie może wynikać także
z stosowania broni biologicznej (broń B, broń bakteriologiczna). W broni B ładunki bojowe
są wypełnione mikroorganizmami chorobotwórczymi: bakteriami (wąglik, bruceloza etc.)
wirusami (ospy, gorączki krwotocznej, zapalenia mózgu, wirusa HIV), toksynami (rycyna, toksyna
otulinowa), grzybami lub pierwotniakami.
SYTUACJA, GDY NASTĄPIŁO SKAŻENIE SZKOŁY (SZKOŁA OTRZYMUJE INFORMACJĘ
O MOŻLIWYM SKAŻENIU SUBSTANCJĄ CHEMICZNĄ/BIOLOGICZNĄ – NP. TELEFON O
ZAMIARZE ATAKU).
Należy wówczas:
1) zaalarmować wszystkich przebywających na terenie szkoły, a osoby przebywające
na zewnątrz ewakuować do budynku szkoły przemieszczając się pod wiatr oraz
poprzecznie do kierunku wiatru
2) natychmiast po ogłoszeniu alarmu powiadomić odpowiednie służby – policję, straż
pożarną, pogotowie ratunkowe, kładąc szczególny nacisk na zawarcie w tym powiadomieniu
informacji o charakterze potencjalnego ataku
3) w budynku – szkole, zamknąć i uszczelnić okna, drzwi, otwory wentylacyjne, wyłączyć
klimatyzację
4) w miarę możliwości gromadzić podręczne środki ratownicze i odtrutki – maski pyłowe,
gazę, watę, kwas octowy, sok cytrynowy, oliwę jadalną, wodę, wodę utlenioną, mydło, olej
parafinowy, środki pobudzające krążenie, spirytus do zmywania skóry
5) przygotować wilgotne tampony do ochrony dróg oddechowych, na wypadek
przeniknięcia środka biologicznego lub chemicznych do wnętrza pomieszczeń częsta
zmiana tamponu lub nawilżanie go wodą zabezpiecza przed nadmiernym pochłanianiem
substancji
6) powstrzymać się od picia, spożywania posiłków, palenia oraz prac wymagających
dużego wysiłku
7) do chwili odwołania alarmu lub zarządzenia ewakuacji nie wolno opuszczać
uszczelnionych pomieszczeń, przebywać w pobliżu okien i innych otworów
wentylacyjnych
8) oczekiwać na pojawienie się odpowiednich służb i postępować zgodnie z otrzymanymi
od nich wytycznymi.
SYTUACJA, GDY SZKOŁA ZOSTAŁA SKAŻONA SUBSTANCJĄ CHEMICZNĄ/BIOLOGICZNĄ,
A ZAGROŻENIE ZOSTAŁO WYKRYTE NATYCHMIAST LUB SZYBKO PO JEGO POJAWIENIU SIĘ.
Należy wówczas:
1) nie dotykać i nie wąchać podejrzanych przedmiotów, nie sprzątać proszku, nie ścierać
cieczy
38
2) aby zapobiec rozprzestrzenianiu się substancji, przykryć ją np. kocem
3) pozamykać okna oraz drzwi i wyłączyć klimatyzację, nie dopuścić do przeciągów
4) opuścić pomieszczenie, w którym wykryto/stwierdzono obecność podejrzanej
substancji i nie wpuszczać do niego innych osób
5) powiadomić osobę odpowiedzialną za zarządzanie kryzysowe w szkole – dyrektora,
zastępcę dyrektora, osobę upoważnioną przez dyrekcję
6) zaalarmować wszystkie osoby przebywające na terenie szkoły i ewakuować je w rejon
ewakuacji, przemieszczając się pod wiatr oraz poprzecznie do kierunku wiatru –
rejonów ewakuacji powinno być kilka, znajdujących się w różnych kierunkach od szkoły,
gdyż nie znamy kierunku wiatru, z jakiego będzie wiał w czasie przedmiotowego zagrożenia,
rejonem ewakuacji powinien być budynek/budynki, a nie otwarta przestrzeń
7) natychmiast po ogłoszeniu ewakuacji powiadomić odpowiednie służby – policja, straż
pożarna, pogotowie ratunkowe kładąc szczególny nacisk na zawarcie w tym powiadomieniu
informacji o charakterze potencjalnego zagrożenia
8) jeśli miał miejsce kontakt z substancją, należy: umyć dokładnie ręce wodą i mydłem,
zdjąć ubranie, które miało kontakt z podejrzaną substancją i włożyć do plastikowego
worka
9) po kontakcie z substancją nie wolno: jeść, pić, palić do czasu uzyskania zgody
odpowiednich służb – policja, straż pożarna, wyspecjalizowana jednostka zwalczania
skażeń i zakażeń
10) w obiekcie – budynku, do którego nastąpiła ewakuacja zamknąć i uszczelnić okna,
drzwi, otwory wentylacyjne, wyłączyć klimatyzację
11) sporządzić listę osób, które miały kontakt z podejrzaną substancją albo znalazły się
w odległości ok. 5 m od niej. Listę przekazać policji.
12) w miarę możliwości gromadzić podręczne środki ratownicze i odtrutki – maski pyłowe,
gazę, watę, kwas octowy, sok cytrynowy, oliwę jadalną, wodę, wodę utlenioną, mydło, olej
parafinowy, środki pobudzające krążenie, spirytus do zmywania skóry
13) przygotować wilgotne tampony do ochrony dróg oddechowych, na wypadek
przeniknięcia środków biologicznego lub chemicznych do wnętrza pomieszczeń –
częsta zmiana tamponu lub nawilżanie go wodą zabezpiecza przed nadmiernym
pochłanianiem substancji
14) powstrzymać się od picia, spożywania posiłków, palenia oraz prac wymagających
dużego wysiłku
15) oczekiwać na pojawienie się odpowiednich służb i postępować zgodnie z otrzymanymi
od nich wytycznymi.
SYTUACJA, GDY SZKOŁA ZOSTAŁA SKAŻONA SUBSTANCJĄ CHEMICZNĄ/BIOLOGICZNĄ,
A ZAGROŻENIE ZOSTAŁO WYKRYTE PÓŹNO, NP. GDY POJAWIŁY SIĘ OBJAWY REAKCJI NA
SUBSTANCJĘ LUB/I OGNISKA ZACHOROWAŃ:
39
Należy wtedy:
1) nie dotykać i nie wąchać podejrzanych przedmiotów, nie sprzątać proszku, nie ścierać
cieczy
2) powiadomić osobę odpowiedzialną w szkole za zarządzanie kryzysowe – dyrektora,
zastępcę dyrektora, osobę upoważnioną przez dyrekcję
3) przykryć substancję np. kocem, aby zapobiec jej rozprzestrzenianiu się
4) pozamykać okna oraz drzwi i wyłączyć klimatyzację, nie dopuścić do przeciągów
5) opuścić pomieszczenie, w którym wykryto/stwierdzono obecność podejrzanej
substancji i nie wpuszczać do niego innych osób
6) ogłosić alarm i wszystkich uczniów, nauczycieli oraz pracowników znajdujących
się bezpośrednio poza budynkiem, a przebywających na terenie szkoły ewakuować
do wnętrza szkoły
7) natychmiast po ogłoszeniu alarmu powiadomić odpowiednie służby – policję, straż
pożarną, pogotowie ratunkowe, kładąc szczególny nacisk na zawarcie w tym powiadomieniu
informacji o charakterze potencjalnego zagrożenia
8) w szkole zamknąć i uszczelnić okna, drzwi, otwory wentylacyjne, wyłączyć
klimatyzację a budynek szkoły wraz ze wszystkimi obecnymi wewnątrz osobami
odizolować od bezpośredniego otoczenia przygotowując się do ewentualnej
kwarantanny
9) oczekiwać na pojawienie się odpowiednich służb i postępować zgodnie z otrzymanymi
od nich wytycznymi.
Poniższa tabela prezentuje instrukcję postępowania w przypadku skażenia substancją chemiczną
lub biologiczną terenu szkoły oraz zagrożenia skażeniem ww. substancjami.
Osoby odpowiedzialne za
uruchomienie procedury
Dyrektor lub wicedyrektor szkoły
W przypadku ich nieobecności – osoba przez nich
upoważniona
Szkoła otrzymuje informację o
możliwym skażeniu substancją
chemiczną/biologiczną (np.
telefon o zamiarze ataku) gdy nie
nastąpiło skażenie placówki
zaalarmować wszystkich przebywających na terenie szkoły,
osoby przebywające na zewnątrz ewakuować do budynku szkoły
przemieszczając się pod wiatr oraz poprzecznie do kierunku
wiatru
natychmiast po ogłoszeniu alarmu powiadomić odpowiednie
służby
w budynku – szkole, zamknąć i uszczelnić okna, drzwi, otwory
wentylacyjne, wyłączyć klimatyzację
w miarę możliwości gromadzić podręczne środki ratownicze
40
przygotować wilgotne tampony do ochrony dróg oddechowych,
na wypadek przeniknięcia środka biologicznego lub chemicznych
do wnętrza pomieszczeń
powstrzymać się od picia, spożywania posiłków, palenia oraz
prac wymagających dużego wysiłku
do chwili odwołania alarmu lub zarządzenia ewakuacji, nie wolno
opuszczać uszczelnionych pomieszczeń, przebywać w pobliżu
okien i innych otworów wentylacyjnych
oczekiwać na pojawienie się odpowiednich służb i postępować
zgodnie z otrzymanymi od nich wytycznymi.
Szkoła została skażona
substancją
chemiczną/biologiczną,
a zagrożenie zostało wykryte
natychmiast lub szybko po jego
pojawieniu się
nie dotykać i nie wąchać podejrzanych przedmiotów, nie sprzątać
proszku, nie ścierać cieczy
aby zapobiec rozprzestrzenianiu się substancji, przykryć ją np.
kocem
pozamykać okna oraz drzwi i wyłączyć klimatyzację, nie dopuścić
do przeciągów
opuścić pomieszczenie, w którym wykryto/stwierdzono
obecność podejrzanej substancji i nie wpuszczać do niego innych
osób
powiadomić administratora
zaalarmować wszystkie osoby przebywające na terenie szkoły i
ewakuować je w rejon ewakuacji, przemieszczając się pod wiatr
oraz poprzecznie do kierunku wiatru
natychmiast po ogłoszeniu ewakuacji powiadomić odpowiednie
służby
jeśli miał miejsce kontakt z substancją, należy: umyć dokładnie
ręce wodą i mydłem, zdjąć ubranie, które miało kontakt z
podejrzaną substancją i włożyć do plastikowego worka
po kontakcie z substancją nie wolno: jeść, pić, palić do czasu
uzyskania zgody odpowiednich służb
w obiekcie – budynku, do którego nastąpiła ewakuacja zamknąć i
uszczelnić okna, drzwi, otwory wentylacyjne, wyłączyć
klimatyzację
sporządzić listę osób, które miały kontakt z podejrzaną
substancją albo znalazły się w odległości ok. 5 m od niej. Listę
przekazać policji.
w miarę możliwości gromadzić podręczne środki ratownicze i
odtrutki
41
przygotować wilgotne tampony do ochrony dróg oddechowych,
na wypadek przeniknięcia środków biologicznego lub
chemicznych do wnętrza pomieszczeń
powstrzymać się od picia, spożywania posiłków, palenia oraz
prac wymagających dużego wysiłku
oczekiwać na pojawienie się odpowiednich służb i postępować
zgodnie z otrzymanymi od nich wytycznymi.
Szkoła została skażona
substancją
chemiczną/biologiczną
a zagrożenie zostało wykryte
późno, np. gdy pojawiły się
objawy reakcji na substancję
lub/i ogniska zachorowań:
nie dotykać i nie wąchać podejrzanych przedmiotów, nie sprzątać
proszku, nie ścierać cieczy
powiadomić kierownictwo szkoły
aby zapobiec rozprzestrzenianiu się substancji, przykryć ją np.
kocem
pozamykać okna oraz drzwi i wyłączyć klimatyzację, nie dopuścić
do przeciągów
opuścić pomieszczenie, w którym wykryto/stwierdzono
obecność podejrzanej substancji i nie wpuszczać do niego innych
osób
ogłosić alarm i wszystkich uczniów, nauczycieli oraz
pracowników znajdujących się bezpośrednio poza budynkiem, a
przebywających na terenie szkoły ewakuować do wnętrza szkoły
natychmiast po ogłoszeniu alarmu powiadomić odpowiednie
służby
w szkole zamknąć i uszczelnić okna, drzwi, otwory wentylacyjne,
wyłączyć klimatyzację, a budynek szkoły wraz ze wszystkimi
obecnymi wewnątrz osobami odizolować od bezpośredniego
otoczenia przygotowując się do ewentualnej kwarantanny
oczekiwać na pojawienie się odpowiednich służb i postępować
zgodnie z otrzymanymi od nich wytycznymi
Sposób prowadzenia ewakuacji Ewakuację można przeprowadzić tylko na wyraźną komendę sił
interweniujących i zgodnie z ich wskazówkami
Sposób reakcji na sygnał
dźwiękowy
Sygnał dźwiękowy ewakuacja
Sygnał dźwiękowy wejść i pozostać w budynku
Telefony alarmowe Policja 997
Straż pożarna 998
Pogotowie Ratunkowe 999
Telefon alarmowy 112
nazwę i adres szkoły
42
Sposób powiadamiania służ Wybierz jeden z ww.
numerów.
Po zgłoszeniu się
dyżurnego operatora danej
służby podaj następujące
informacje:
rodzaj stwierdzonego zagrożenia
imię i nazwisko oraz pełnioną
funkcję
telefon kontaktowy
zrealizowane przedsięwzięcia
potwierdź przyjęcie zgłoszenia
i zapisz dane przyjmującego
zgłoszenie
Sposób postępowania z uczniami
ze SPE
Nauczyciele odpowiedzialni za opiekę na osobami
niepełnosprawnymi dbają o zachowanie się przez dzieci zgodnie
z potrzebami danej sytuacji. W przypadku konieczności
ewakuacji zapewniają pomoc zgodnie z wcześniejszymi
ustaleniami.
Zarządzanie na wypadek sytuacji
kryzysowej
Czynnościami realizowanymi w trakcie procedury kieruje
dyrektor placówki, wicedyrektor lub osoba przez niego
wyznaczona.
Obowiązki pracowników Zapoznać się z czynnościami realizowanymi w trakcie
uruchamiania procedury
Brać udział w treningach i szkoleniach z zakresu stosowania
procedury
Znać sygnał uruchamiający procedurę
Mieć zapisane numery telefonów osób odpowiedzialnych za
uruchomienie procedury i koordynację ewakuacji osób
niepełnosprawnych
Znać swoje zadania na wypadek uruchomienia procedury
Znać miejsce ewakuacji
Szkolić uczniów w zakresie postępowania na wypadek
uruchomienia procedury
Stosować się do poleceń osoby zarządzającej sytuacją kryzysową.
2. Zagrożenia wewnętrzne
Do najważniejszych zagrożeń wewnętrznych w szkole należą: agresywne zachowania ucznia oraz
zjawisko tzw. fali, korzystanie przez uczniów z substancji psychoaktywnych, kradzież
lub wymuszenia pieniędzy lub przedmiotów wartościowych, pedofilia, pornografia, prostytucja,
picie alkoholu, wypadek lub czyn karalny dokonany przez ucznia.
Zagrożeniom w szkole zwykle towarzyszą poprzedzające je lub im towarzyszące widoczne
symptomy zachowań uczniów, na podstawie których można je rozpoznać. Ofiary negatywnych
działań w szkole zwykle skarżą się na bóle głowy czy brzucha lub na brak apetytu. Często pojawia
43
się pośród nich niechęć do chodzenia do szkoły (wagary) lub całkowita absencja. W rodzinie
pojawia się agresja wobec rodzeństwa i rodziców, widoczny niepokój, rozdrażnienie lub lękowe
reagowanie na różne sytuacje. Uczniowie izolują się i szukają samotności. Odbija się to negatywnie
na ich wynikach w nauce. Nauczyciele i rodzice powinni zauważyć te zachowania i rozpocząć
wyjaśnianie ich przyczyn. Należy pamiętać, że uczniowie na ogół ukrywają, iż stali się ofiarami
czynów zabronionych, wstydzą się, nie chcą martwić nauczycieli/rodziców. Wreszcie przypisują
sobie winę za to, co ich spotkało.
Niewłaściwe zachowania uczniów a w konsekwencji zagrożenia dla bezpieczeństwa w szkole z ich
strony mają wiele przyczyn:
uwarunkowania osobowościowe sprawcy – jego kłopoty w nauce, nieumiejętność
przystosowania się do środowiska szkolnego, zazdrość w odniesieniu do kolegów z rodzin
lepiej sytuowanych, rywalizacja w nauce, zazdrość o oceny,
środowisko pozaszkolne – otoczenie ucznia, uwarunkowania społeczno-rodzinne,
wpływ rodziny, telewizji, Internetu, gier komputerowych,
środowisko szkolne – konflikty między rówieśnikami, dominacja starszych kolegów, próba
zaistnienia w grupie – zdobycia kontroli nad rówieśnikami, chęć imponowania,
wyróżnienia się wśród społeczności szkolnej,
błędne funkcjonowanie szkoły – duża liczba uczniów, hałas, anonimowość uczniów, brak
współpracy z rodzicami, Policją, nieumiejętność zagospodarowania czasu wolnego
uczniów, czy brak zajęć pozalekcyjnych,
błędy popełnianie przez nauczycieli w procesie kształcenia – niesprawiedliwe ocenianie,
niedostateczna kontrola ucznia, tworzenie sytuacji stresowych, wyśmiewanie ucznia.
Źródłem problemów w szkole może być też zestresowany i przemęczony nauczyciel,
nie potrafiący poradzić sobie z agresją dzieci, żyjący w poczuciu niedoceniania jego pracy przez
rodziców uczniów i kierownictwo szkoły, niepewny swojej przyszłości zawodowej i dotknięty
trudnościami materialnymi, reprezentujący przedmiotowy stosunek do ucznia.
Sytuacje zagrożenia rodzą się w codziennych sytuacjach w szkole, kreowanych przez uczniów,
a to przejawia się w:
systematycznym dokuczaniu, wyśmiewaniu, ośmieszaniu, przezywaniu, robieniu sobie
żartów, biciu, popychaniu i kopaniu
prezentowaniu dominacji wobec innych, chęci podporządkowania ich, w używaniu gróźb
i siły
spadku zainteresowania szkołą,
niechęcią do podejmowania aktywności na rzecz społeczności lokalnej,
niekontrolowanych – nieadekwatne do wieku i sytuacji – wybuchach gniewu,
impulsywności
nastawieniu ,,na nie ” i agresji wobec dorosłych
nieprawidłowym zachowaniu się w stosunku do nauczyciela/wychowawcy – chęć
dominacji nad kimś silniejszym, stojącym wyżej w hierarchii
braku poczucia winy i wstydu, a nawet zadowoleniu z własnych negatywnych zachowań
prezentacji postaw aspołecznych: kradzieży, wandalizmie, piciu alkoholu, testowaniu
narkotyków
przejawianiu zachowań agresywnych w stosunku do zwierząt
44
fascynacji sytuacjami ukazującymi sceny przemocy, inicjowaniu rozmów na tematy
związane z używaniem niebezpiecznych narzędzi
ekspresji wyrażanej w pracach szkolnych, ukierunkowanej na zjawiska związane z
przemocą, pracach plastycznych obrazujących sceny agresji
nadmiernym zainteresowaniem funkcjonowania grup przestępczych (próbach
nawiązania kontaktu)
rozmowach na tematy związane z bronią, przynoszeniu na teren szkoły niebezpiecznych
narzędzi (m. in. broni, materiałów wybuchowych).
Przyczyną zagrożeń mogą być także zachowania nauczycieli takie, jak:
drwina i złośliwość wobec uczniów
presja psychiczna, ośmieszanie, lekceważenie
agresja słowna – dokuczanie, wyśmiewanie
naruszenie nietykalności cielesnej
groźby w stosunku do ucznia
niesprawiedliwe ocenianie, ograniczanie możliwości rozwoju zainteresowań lub
umiejętności ucznia
kumoterstwo pośród nauczycieli – tzw. solidarność zawodowa – nauczyciele bronią siebie
nawzajem i są w stanie zrobić naprawdę wszystko, by zachować dobre imię
i nie wprowadzać zbędnego zamętu do placówki
brak autorytetu wśród młodzieży.
Rekomendacje dla działań w szkole
1. Nie należy bagatelizować żadnego sygnału świadczącego o fakcie zaistnienia zagrożenia. Należy
przeciwdziałać temu zjawisku na możliwie wczesnym etapie jego powstawania.
2. Należy dać możliwość uczniowi poinformowania nauczyciela lub pedagoga o zaistniałej sytuacji
związanej z czynnością niebezpieczną, budując atmosferę zaufania.
3. Należy wyciągać konsekwencje w stosunku do osób dopuszczających się czynów zabronionych.
4.
W ramach działań profilaktycznych podczas lekcji wychowawczych, przy współpracy z
ekspertami i specjalistami, należy informować uczniów o skutkach i konsekwencjach związanych
z zagrożeniami w szkole jak i poza nią.
5.
Należy tworzyć przyjazne środowisko pracy i nauki poprzez sprawiedliwe ocenianie, jasne,
czytelne, sprawiedliwe normy, przyjazny nadzór nad uczniami, sprawną organizację życia
szkolnego.
6. Należy podejmować działania integrujące zespoły klasowe, poznawanie się uczniów, sprzyjające
budowie pozytywnych relacji w klasie.
7.
Należy budować relacje na autorytecie nauczyciela: nauczyciel powinien jasno określić zasady
pracy i wymagania wobec uczniów, prowadzić lekcje w sposób zrozumiały, szanować ucznia i
udzielać mu wsparcia, sprawować kontrolę w klasie i interweniować w razie zachowania
naruszającego normy.
8.
Należy diagnozować sytuacje w szkole w kontekście występowania zagrożeń wewnętrznych w
placówce, przeciwdziałania i usuwania oraz monitorować postępy i efekty wprowadzonych
działań.
45
9.
Niezbędna jest edukacja profilaktyczna jako forma merytorycznego wsparcia w zakresie
rozwiązywania problemów kierowana do nauczycieli, osób współpracujących z uczniami i
rodziców.
10. Należy organizować rozmowy, pogadanki i dyskusje z rodzicami.
Niektóre z czynów stanowiących fizyczne zagrożenie wewnętrzne w szkole mają znamiona
czynów zabronionych. Należy pamiętać, że na zasadach określonych w Kodeksie Karnym
odpowiada osoba, która popełniła czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat. Określa to art. 10 par.1
Kodeksu Karnego. Także niektóre czyny osoby, która ukończyła 15 lat rozpatrywane są jako
przestępstwa – określa je szczegółowo art. 10 par.2 KK.
Nie oznacza to jednak, że odpowiedzialności nie mogą podlegać osoby młodsze.
Odpowiedzialność przed Sądem Rodzinnym i dla Nieletnich ponoszą osoby, które w chwili
popełnienia czynu ukończyły 13 lat, jednak taki czyn nie stanowi przestępstwa, a jedynie jest
to czyn karalny, a sprawca podlega stosowaniu środków wychowawczych przewidzianych
w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich.
Poniżej opisano procedury postępowania w przypadku wystąpienia w szkole przypadków
najczęściej występujących fizycznych zagrożeń wewnętrznych:
2.1 Procedura postępowania na wypadek wystąpienia agresywnych zachowań w szkole
lub tzw. fali
2.1 AGRESYWNE ZACHOWANIA UCZNIA W SZKOLE
LUB PRZYPADKI TZW. FALI
Cel
Zapewnienie bezpieczeństwa fizycznego w szkole na wypadek wystąpienia na
terenie szkoły zachowań agresywnych tj. agresji fizycznej i agresji słownej ucznia
wobec ucznia lub nauczyciela.
Osoby
odpowiedzialne i
zarządzanie
Procedura postępowania jest uruchamiana przez osobę, która zauważyła
przedmiotowe zachowanie lub której je zgłoszono. O stopniu zaawansowania
procedury i podejmowanych w niej krokach decyduje: dyrektor placówki, a w
przypadku jego nieobecności wicedyrektor lub pedagog szkolny.
Czynnościami realizowanymi w trakcie procedury kieruje dyrektor placówki,
wicedyrektor lub osoba przez niego wyznaczona.
Sposób
postępowania
1. Agresja fizyczna
Należy bezzwłocznie podjąć działania mające na celu powstrzymanie i
wyeliminowanie tego zjawiska. Obowiązkiem każdego pracownika szkoły, który
zaobserwował atak agresji fizycznej lub został o nim poinformowany jest
przerwanie tego zachowania. Pracownik szkoły powinien w sposób stanowczy
i zdecydowany przekazać uczestnikom agresji, że nie wyraża zgody na takie
zachowanie. Należy mówić dobitnie, głośno, stanowczo, używać krótkich
komunikatów. W razie potrzeby należy zadbać o uniemożliwienie dalszego
kontaktu miedzy uczniami.
46
Należy powiadomić pielęgniarkę szkolną (jeśli taka jest w szkole),
pedagoga/psychologa i dyrektora szkoły oraz powiadomić wychowawcę/ów
oraz rodziców (opiekunów prawnych) agresora i ofiary.
W przypadku zagrożenia życia (stan nieprzytomny) – pielęgniarka,
pedagog/psycholog lub dyrektor szkoły wzywa natychmiast karetkę
pogotowia, nawet bez uzyskania zgody rodziców (opiekunów prawnych).
Opiekę nad uczniem podczas udzielania pomocy medycznej, ale bez możliwości
udzielenia zgody na operację, sprawuje osoba wyznaczona przez dyrektora
szkoły.
Decyzję o dalszym leczeniu dziecka podejmują rodzice (opiekunowie prawni)
poszkodowanego.
Pedagog szkolny/psycholog szkolny i wychowawcy klas przeprowadzają
rozmowy z rodzicami (opiekunami prawnymi) obydwu stron oraz ze sprawcą i
ofiarą. Z rozmów sporządzają notatkę.
Pedagog/psycholog szkolny powinien udzielić pomocy terapeutycznej ofierze
przemocy, wskazać, jak należy rodzić sobie w kontaktach z innymi,
W przypadku agresji fizycznej poczucia bezpieczeństwa i wsparcia wymagają
również świadkowie ataku. Należy przeprowadzić rozmowę ze świadkami
przemocy, wyjaśnić im pojęcie agresji, przypomnieć normy i zasady reagowania
na przemoc, ustalić działania w podobnych przypadkach.
W przypadku wszczynania kolejnych ataków przez agresora, z widocznymi
skutkami pobicia – szkoła kieruje sprawę na Policję, od postępowania której zależą
dalsze losy sprawcy przemocy. Wobec agresora stosuje się konsekwencje
przewidziane w statucie i/lub regulaminie szkoły.
2. Agresja słowna
Należy bezzwłocznie podjąć działania mające na celu powstrzymanie i
wyeliminowanie tego zjawiska
Należy powiadomić wychowawcę klasy i/lub dyrektora, pedagoga/psychologa.
Wychowawca (pedagog lub psycholog) przeprowadza rozmowę z uczniem
mającą na celu wyjaśnienie okoliczności zdarzenia. Rozmowę z ofiarą i
agresorem należy przeprowadzić osobno.
Wychowawca (pedagog/psycholog) przeprowadza rozmowę ze sprawcą i
ofiarą w celu ustalenia okoliczności zdarzenia, ustala wraz ze sprawcą formę
zadośćuczynienia.
O zaistniałym zdarzeniu należy poinformować rodziców/opiekunów prawnych
uczestników zdarzenia.
Pedagog/psycholog szkolny powinien udzielić pomocy terapeutycznej ofierze
przemocy, wskazać, jak należy rodzić sobie w kontaktach z innymi,
W przypadku agresji fizycznej poczucia bezpieczeństwa i wsparcia wymagają
również świadkowie ataku. Należy przeprowadzić rozmowę ze świadkami
przemocy, wyjaśnić im pojęcie agresji, przypomnieć normy i zasady reagowania
na przemoc, ustalić działania w podobnych przypadkach.
W poważnych przypadkach np. uzyskania informacji o popełnieniu
przestępstwa ściganego z urzędu lub przestępstwa ściganego na wniosek
poszkodowanego powiadamiana jest Policja.
47
Wobec ucznia przejawiającego zachowania agresywne stosuje się
konsekwencje przewidziane w statucie lub regulaminie szkoły.
Obowiązki
pracowników
szkoły
Należy:
zapoznać się z czynnościami realizowanymi w trakcie uruchamiania procedury.
brać udział w treningach i szkoleniach z zakresu stosowania procedury.
mieć zapisane numery telefonów osób odpowiedzialnych za uruchomienie
procedury
znać swoje zadania na wypadek uruchomienia procedury.
szkolić uczniów w zakresie postępowania na wypadek uruchomienia
procedury.
stosować się do poleceń osoby zarządzającej sytuacja kryzysową.
2.2 Procedura postępowania na wypadek znalezienia w szkole substancji
psychoaktywnych
2.2 ZNALEZIENIE W SZKOLE SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH
Cel
Zapewnienie zdrowia i bezpieczeństwa fizycznego, psychicznego i emocjonalnego
uczniów przebywających w szkole/placówce w sytuacji zagrożeń wewnętrznych
związanych z rozprowadzaniem niebezpiecznych środków odurzających oraz
odurzeniem alkoholem, narkotykami lub „dopalaczami”.
Osoby
odpowiedzialne
za zarządzanie
Dyrektor szkoły, pedagog szkolny/psycholog szkolny
Podstawy
uruchomienia
procedury
Wystąpienie zagrożenia: (1) rozpowszechnianiem środków odurzających
(narkotyków, dopalaczy) lub alkoholu, (2) zdrowia ucznia po użyciu środka
odurzającego lub spożycia alkoholu oraz (3) zdrowia ucznia w wyniku wypadku w
szkole lub poza nią.
Sposób działania
1. W przypadku znalezienia podejrzanej substancji odurzającej na terenie
szkoły, należy:
zachować szczególne środki ostrożności
zabezpieczyć substancję przed dostępem do niej uczniów oraz ew. jej
zniszczeniem
powiadomić dyrektora szkoły, który powiadamia Policję
ustalić (jeżeli to możliwe), do kogo znaleziona substancja należy
przekazać Policji zabezpieczoną substancję oraz informację o zaistniałej
sytuacji
opracować i prowadzić projekty edukacyjne dot. w/w problematyki.
48
2. W przypadku podejrzenia ucznia o posiadanie środków odurzających
należy:
odizolować ucznia od pozostałych uczniów w klasie
powiadomić pedagoga/psychologa szkolnego
powiadomić dyrektora szkoły, dyrektor powiadamia Policję
zażądać od ucznia w obecności innej osoby/pedagoga przekazania
posiadanej substancji
zażądać od ucznia pokazania zawartości plecaka oraz zawartości
kieszeni
powiadomić rodziców/prawnych opiekunów ucznia
poinformować rodziców o obowiązujących procedurach w
szkole/placówce
przeprowadzić z uczniem w obecności rodziców / opiekunów prawnych
dziecka rozmowę o złamaniu obowiązującego prawa szkolnego W dalszej
kolejności należy objąć ucznia działaniami profilaktycznymi lub
wychowawczymi. Wsparcia należy udzielić również
rodzicom/opiekunom prawnym ucznia.
podjąć wraz z rodzicami /opiekunami prawnymi działania profilaktyczne
w zakresie posiadania i rozprowadzania środków odurzających.
3. W przypadku rozpoznania stanu odurzenia ucznia alkoholem:
powiadomić wychowawcę klasy ucznia
odizolować ucznia od pozostałych uczniów w klasie
powiadomić pedagoga/psychologa szkolnego
przekazać ucznia pod opiekę pielęgniarki/pedagoga
szkolnego/psychologa szkolnego
powiadomić dyrektora szkoły o zaistniałej sytuacji
powiadomić rodziców/opiekunów prawnych ucznia z prośbą o przybycie
do szkoły/placówki
poinformować rodziców/opiekunów prawnych o obowiązującej w szkole
procedurze postępowania na wypadek znalezienia w szkole substancji
psychoaktywnych. W dalszej kolejności należy objąć ucznia działaniami
profilaktycznymi lub wychowawczymi. Wsparcia należy udzielić również
rodzicom/opiekunom prawnym ucznia.
przeprowadzić rozmowę z rodzicami wskazując argumenty dla
zagrożenia zdrowia, wskazać działania, instytucje mogące służyć pomocą
w zaistniałej sytuacji.
powiadomić właściwe instytucje zajmujące się zdrowiem ucznia.
4. W przypadku rozpoznania stanu odurzenia ucznia narkotykami:
przekazać uzyskaną informację wychowawcy klasy
49
poinformować pielęgniarkę/pedagoga szkolnego/psychologa szkolnego
w momencie rozpoznania odizolować ucznia od pozostałych uczniów w
klasie
przekazać ucznia pod opiekę pielęgniarki/pedagoga
szkolnego/psychologa szkolnego
poinformować dyrektora szkoły o zaistniałej sytuacji
wezwać do szkoły rodziców/ opiekunów prawnych ucznia
przekazać rodzicom informację o obowiązującej procedurze
postępowania
przeprowadzić rozmowę z rodzicami/opiekunami prawnymi oraz z
uczniem.
zobowiązać rodziców/opiekunów prawnych do pomocy dziecku w
odstąpieniu odurzania się, wskazać działania, instytucje mogące służyć
pomocą w zaistniałej sytuacji.
opracować działania profilaktyczne lub wychowawcze pracy z dzieckiem
wdrożyć program wychowawczo-profilaktyczny. Monitorować i
ewaluować efekty
powiadomić właściwe instytucje zajmujące się zdrowiem ucznia.
5. W przypadku rozpoznania stanu odurzenia ucznia „dopalaczami”:
przekazać uzyskaną informację wychowawcy klasy
w momencie rozpoznania odizolować ucznia od pozostałych uczniów w
klasie
poinformować pedagoga/psychologa szkolnego
przekazać ucznia pod opiekę pielęgniarki/pedagoga
szkolnego/psychologa szkolnego
poinformować dyrektora szkoły o zaistniałej sytuacji
wezwać karetkę pogotowia ratunkowego
wezwać do szkoły rodziców/ opiekunów prawnych ucznia
przekazać rodzicom/opiekunom prawnym informację o obowiązującej
procedurze postępowania
przeprowadzić rozmowę z rodzicami/opiekunami prawnymi oraz z
uczniem w ich obecności lub indywidualnie w celu wyciszenia emocji
udzielić pomocy i zobowiązać rodziców/opiekunów prawnych do
pomocy dziecku w odstąpieniu od odurzania się
opracować działania profilaktyczne lub wychowawcze pracy z dzieckiem
wdrożyć program wychowawczo-profilaktyczny. Monitorować i
ewaluować efekty
powiadomić właściwe instytucje zajmujące się zdrowiem ucznia.
50
6. W przypadku odmowy współpracy przez rodziców/opiekunów
prawnych:
szkoła pisemnie powiadamia o zaistniałej sytuacji Sąd Rodzinny lub
Policję
powiadomione instytucje wdrażają obowiązujące procedury
postępowania
szkoła współpracuje z instytucjami w zakresie pomocy i wsparcia ucznia
szkoła udziela informacji i przekazuje dotychczasowe sposoby
postępowania z uczniem
szkoła współpracuje z Ośrodkiem Wychowawczym, w którym
umieszczono ucznia
szkoła monitoruje ucznia do czasu osiągnięcia przez niego pełnoletniości.
Obowiązki
pracowników
szkoły
Należy:
zapoznać się ze skutecznymi działaniami profilaktycznymi.
zapoznać się z rodzajami i wyglądem środków odurzających.
zapoznać się z symptomami wskazującymi na odurzenie narkotykiem.
zapoznać się z symptomami nadużycia alkoholu.
zapoznać się z symptomami zachowania dealerów środków odurzających.
prowadzić regularnie zajęcia z zakresu zagrożenia zdrowia środkami
niebezpiecznymi.
prowadzić systematyczne zajęcia z zakresu stosowania obowiązującego w
szkole Prawa.
realizować projekty edukacyjne z uczniami o współczesnych zagrożeniach.
prowadzić cykliczne szkolenia dla rodziców o zagrożeniach zdrowia dzieci.
prowadzić ciągłą obserwację uczniów w kontekście ich zdrowia i
bezpieczeństwa.
poznać nazwy instytucji pomocowych zajmujących się uzależnieniami
zapoznawać się ę na bieżąco z przepisami obowiązującego Prawa w zakresie
zdrowia i bezpieczeństwa uczniów.
zapoznawać się z programami rekomendowanymi, które możesz
upowszechniać w swojej szkole (www.programyrekomendowane.pl)
2.3 Procedura postępowania na wypadek wystąpienia kradzieży lub wymuszenia
pieniędzy lub przedmiotów wartościowych
2.3 KRADZIEŻ LUB WYMUSZENIE PIENIĘDZY
LUB PRZEDMIOTÓW WARTOŚCIOWYCH
51
Cel
Celem procedury jest określenie sposobu postępowania na wypadek stwierdzenia
w szkole przypadku kradzieży lub wymuszenia pieniędzy lub przedmiotów
wartościowych, dokonanego przez ucznia.
Osoby
odpowiedzialne
za zarządzanie
Za uruchomienie i anulowanie procedury oraz kierowanie koniecznymi
działaniami odpowiadają kolejno: dyrektor placówki, w przypadku jego
nieobecności wicedyrektor, a w przypadku jego nieobecności pedagog/psycholog
szkolny.
Sposób działania
1. Kradzież lub wymuszenie przedmiotu znacznej wartości:
Działania mające na celu powstrzymanie i niwelowanie tego zjawiska
winny zostać podjęte bezzwłocznie ;
Osoba, która wykryła kradzież, winna bezzwłocznie powiadomić
dyrektora szkoły;
Należy przekazać sprawcę czynu (o ile jest znany i przebywa na terenie
szkoły) pod opiekę pedagoga szkolnego lub dyrektora szkoły;
Należy zabezpieczyć dowody przestępstwa tj. przedmiotów pochodzących
z kradzieży lub wymuszenia i przekazanie ich Policji;
Należy zażądać, aby uczeń przekazał skradzioną rzecz, pokazał zawartość
torby szkolnej oraz kieszeni we własnej odzieży oraz przekazał inne
przedmioty budzących podejrzenie co do ich związku z poszukiwaną
rzeczą – w obecności innej osoby, np. wychowawcy klasy, pedagoga
szkolnego, psychologa, dyrektora lub innego pracownika szkoły (należy
pamiętać, że pracownik szkoły nie ma prawa samodzielnie wykonać
czynności przeszukania odzieży ani teczki ucznia. Może to zrobić tylko
Policja;
We współpracy z pedagogiem szkolnym należy ustalić okoliczności czynu
i ewentualnych świadków zdarzenia;
Dyrektor szkoły winien wezwać rodziców/opiekunów prawnych sprawcy
i przeprowadzić rozmowy z uczniem w ich obecności. Należy sporządzić
notatkę z tej rozmowy podpisaną przez rodziców/opiekunów prawnych;
Należy powiadomić Policję;
Sprawca winien dokonać zadośćuczynienia poszkodowanemu w
kradzieży.
2. Otrzymanie przez ucznia prawomocnego wyroku ukończenia
postępowania karnego
Po otrzymaniu zawiadomienia z sądu o prawomocnym ukończeniu
postępowania karnego wobec ucznia dyrektor szkoły niezwłocznie na
posiedzeniu Rady Pedagogicznej winien przedstawić treść
zawiadomienia.
Rada Pedagogiczna może podjąć decyzję o skreśleniu ucznia z listy
uczniów.
Następnie dyrektor szkoły powiadamia o decyzji Rady Pedagogicznej
rodziców/opiekunóa. prawnych.
52
Dyrektor – na podstawie przepisów kodeksu postępowania
administracyjnego oraz po uzyskaniu opinii samorządu uczniowskiego –
wydaje decyzję o skreśleniu ucznia z listy uczniów szkoły.
Obowiązki
pracowników
Zapoznanie się z czynnościami realizowanymi w trakcie uruchamiania
procedury
Wzięcie udziału w treningach i szkoleniach z zakresu stosowania procedury
Posiadanie – dostępnych w każdej chwili – numerów telefonów osób
odpowiedzialnych za uruchomienie procedury
Posiadanie wiedzy o swoich zadaniach na wypadek uruchomienia procedury
Stosowanie się do poleceń osoby zarządzającej procedurą.
2.4 Procedura postępowania na wypadek wystąpienia przypadków pedofilii w
szkole
2.4 WYSTĄPIENIE PRZYPADKU PEDOFILII W SZKOLE
Cel
Zapewnienie bezpieczeństwa fizycznego, psychicznego i emocjonalnego uczniów,
na wypadek zagrożenia wewnętrznego wynikającego z możliwości pojawienia się
osób, które psychicznie i fizycznie będą molestowały dzieci i nakłaniały do
czynności seksualnych.
Osoby
odpowiedzialne
za zarządzanie
Dyrektor lub wicedyrektor szkoły W przypadku ich nieobecności – osoba przez
nich upoważniona.
Sposób działania
Należy bezzwłocznie podjąć działania mające na celu powstrzymanie tego
zjawiska.
w pierwszym kroku po stwierdzeniu zagrożenia należy powiadomić
dyrektora oraz pedagoga/psychologa szkolnego
w przypadku potwierdzenia informacji o pojawianiu się osób obcych,
zaczepiających uczniów, należy bezzwłocznie powiadomić najbliższą
placówkę Policji
następnie dyrektor szkoły winien przekazać pracownikom szkoły informację
o stwierdzonym zagrożeniu
wychowawcy klas oraz pedagogowie/psycholodzy szkolni winni podjąć
działania profilaktyczne wśród uczniów w celu wskazania potencjalnego
zagrożenia oraz wskazania możliwych form przekazania informacji o
osobach, które mogą stwarzać zagrożenie
w przypadku stwierdzenia, że uczeń był molestowany, bezzwłocznie powinni
zostać powiadomieni rodzice/prawni opiekunowie ucznia oraz policja w celu
przeprowadzenia czynności sprawdzających, które umożliwią ustalenie
sprawcy molestowania
53
wychowawca lub pedagog/psycholog szkolny przeprowadza indywidualną
rozmowę z uczniem (w obecności rodziców ustala przyczyny i okoliczności
zdarzenia)
dyrektor winien wezwać do szkoły rodziców/prawnych opiekunów ucznia
wychowawca lub pedagog/psycholog szkolny winien przeprowadzić
rozmowę z rodzicami/prawnymi opiekunami ucznia sprawcy na temat
zdarzenia
dyrektor szkoły w porozumieniu z rodzicami/prawnymi opiekunami ustali
działania z udziałem psychologa dziecięcego lub pedagoga w celu
zapewnienia opieki na uczennicą/uczniem
Podstawy
prawne
uruchomienia
procedury
Kodeks Karny: art. 197 § 3; art. 200 art. 200a; art. 200b;
2.5 Procedura postępowania na wypadek wystąpienia przypadków
rozpowszechniania pornografii w szkole przez ucznia
2.5 PRZYPADEK ROZPOWSZECHNIANIA PORNOGRAFII W SZKOLE
PRZEZ UCZNIA
Cel
Zapewnienie bezpieczeństwa fizycznego, psychicznego i emocjonalnego uczniów,
na wypadek zagrożenia wewnętrznego związanego
z rozpowszechnianiem materiałów o charakterze pornograficznym.
Osoby
odpowiedzialne
za zarządzanie
Dyrektor lub wicedyrektor szkoły.
W przypadku ich nieobecności – osoba przez nich upoważniona.
Sposób działania
W przypadku powzięcia przez nauczyciela/rodzica lub inną osobę informacji o
rozpowszechnianiu przez ucznia pornografii w Internecie, w szkole należy
bezzwłocznie powiadomić dyrektora szkoły oraz administratora sieci o
zaistniałym zdarzeniu
W przypadku, gdy uczeń przekazuje informację o osobach, które pokazywały
materiały pornograficzne, konieczne jest zapewnienie anonimowości w celu
uniknięcia ewentualnych konsekwencji, które mogą być związane z przemocą
skierowaną wobec tego ucznia przez sprawców zdarzenia.
Dyrektor szkoły winien przekazać informację o stwierdzonym zagrożeniu
pracownikom szkoły.
Wychowawca klasy i pedagog/psycholog szkolny winien podjąć działania
profilaktyczne wśród uczniów w celu wskazania zagrożeń, jakie niesie za sobą
upublicznianie materiałów o charakterze pornograficznym oraz wskazania
możliwych konsekwencji tego typu działań
Dyrektor winien wezwać do szkoły rodziców/prawnych opiekunów ucznia,
który rozpowszechniał materiały pornograficzne
54
Wychowawca lub pedagog/psycholog szkolny winien przeprowadzić
rozmowę z rodzicami/prawnymi opiekunami ucznia sprawcy na temat
zdarzenia.
2.6 Procedura postępowania na wypadek wystąpienia przypadków prostytucji
w szkole lub wśród uczniów
2.6 PRZYPADEK PROSTYTUCJI W SZKOLE LUB WŚRÓD UCZNIÓW
Cel
Zapewnienie bezpieczeństwa fizycznego, psychicznego i emocjonalnego uczniów,
na wypadek zagrożenia wewnętrznego związanego z prostytucją w szkole lub
wśród uczniów.
Osoby
odpowiedzialne
za zarządzanie
Dyrektor lub wicedyrektor szkoły
W przypadku ich nieobecności – osoba przez nich upoważniona.
Sposób działania
W przypadku otrzymania informacji o sytuacji, w której uczeń był świadkiem
czynności mogących mieć znamiona prostytucji, nauczyciel/pracownik
przyjmujący zawiadomienie powinien powiadomić o zaistniałym wydarzeniu
dyrektora szkoły.
W przypadku uzyskania informacji, że uczeń, który nie ukończył 18 lat,
uprawia nierząd, bądź przejawia inne zachowania świadczące o demoralizacji,
nauczyciel powiadamia wychowawcę klasy, który powinien wezwać do szkoły
rodziców/prawnych opiekunów ucznia.
W przypadku stwierdzenia przez pracownika/nauczyciela, że
uczeń/uczennica świadomie lub nie, dopuszczał się czynności, które mogłyby
być uznane za prostytuowanie się, powinien wezwać do szkoły
rodziców/prawnych opiekunów ucznia.
Wychowawca winien przeprowadzić rozmowę z rodzicami oraz z uczniem, w
ich obecności. W przypadku potwierdzenia informacji, zobowiązuje ucznia do
zaniechania negatywnego postępowania, rodziców zaś bezwzględnie do
szczególnego nadzoru nad dzieckiem. W toku interwencji profilaktycznej
można zaproponować rodzicom skierowanie dziecka do specjalistycznej
placówki i udział dziecka w programie terapeutycznym.
Jeżeli rodzice/opiekunowie prawni ucznia odmawiają współpracy lub nie
stawiają się do szkoły, a nadal z wiarygodnych źródeł napływają informacje o
przejawach demoralizacji ich dziecka, dyrektor szkoły winien pisemnie
powiadomić o zaistniałej sytuacji sąd rodzinny lub Policję (specjalistę ds.
nieletnich).
W sytuacji, gdy szkoła wykorzystała wszystkie dostępne jej środki
oddziaływań wychowawczych (rozmowa z rodzicami, ostrzeżenia ucznia,
spotkania z pedagogiem, psychologiem i itp.), a ich zastosowanie nie przynosi
oczekiwanych rezultatów, dyrektor szkoły winien powiadomić sąd rodzinny
lub Policję. Dalszy tok postępowania leży w kompetencji tych instytucji.
Jeżeli postępowanie świadczące o demoralizacji przejawia uczeń, który
ukończył 18 lat, a nie jest to udział w działalności grup przestępczych, czy
55
popełnienie przestępstwa, to postępowanie nauczyciela powinno być
określone przez statut i/lub regulamin szkoły.
W przypadku uzyskania informacji o popełnieniu przez ucznia, który ukończył
17 lat, przestępstwa ściganego z urzędu lub jego udziału w działalności grup
przestępczych, zgodnie z art. 304 § 2 kodeksu karnego, dyrektor szkoły jest
obowiązany niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub Policję.
Dyrektor szkoły winien powiadomić Policję o podejrzeniu popełnienia
przestępstwa.
Wychowawca lub pedagog/psycholog szkolny winien przeprowadzić
rozmowę z rodzicami/prawnymi opiekunami ucznia sprawcy na temat
zdarzenia.
Dyrektor szkoły w porozumieniu z rodzicami/prawnymi opiekunami ustala
konieczność podjęcia działań z udziałem psychologa dziecięcego w celu
zapewnienia opieki nad uczniem/uczennicą, którzy świadomie lub nie
dopuszczali się czynności, które mogłyby być uznane za prostytuowanie się.
Podstawa
prawna
Kodeks Karny: art. 18 § 3, art. 203, art. 204.
2.7 Procedura postępowania w sytuacji wystąpienia przypadków
niepokojących zachowań seksualnych uczniów w szkole
2.7 PRZYPADEK NIEPOKOJĄCYCH ZACHOWAŃ SEKSUALNYCH
UCZNIÓW W SZKOLE
Cel
Zapewnienie bezpieczeństwa fizycznego, psychicznego i emocjonalnego
uczniów, na wypadek zagrożenia wewnętrznego związanego z zachowaniami
uczniów o charakterze seksualnym.
Osoby
odpowiedzialne za
zarządzanie
Dyrektor lub wicedyrektor szkoły.
W przypadku ich nieobecności – osoba przez nich upoważniona,
Sposób działania
Nauczyciel lub inny pracownik szkoły powinien powiadomić wychowawcę
klasy i/lub pedagoga/psychologa szkolnego o przypadkach niepokojących
zachowań seksualnych uczniów w szkole, a jeżeli jest ich świadkiem, żąda od
ucznia zaprzestania czynności i podejmuje z nim rozmowę wychowawczą.
W przypadku, gdy uczeń przekazuje nauczycielowi informację o
niepokojących zachowaniach seksualnych, konieczne jest zapewnienie
anonimowości w celu uniknięcia ewentualnych konsekwencji, które mogą
być związane z przemocą skierowaną wobec tego ucznia przez uczniów,
którzy brali czynny udział w tego typu zachowaniach
Wychowawca lub pedagog/ psycholog szkolny przeprowadza rozmowę z
uczniem oraz informuje o zaistniałym zdarzeniu rodziców ucznia.
Jeżeli przeprowadzenie rozmowy z uczniem nie jest wystarczające dla
zmiany jego zachowań, wychowawca, pedagog lub psycholog szkolny
przekazuje rodzicom informację o zachowaniu ich dziecka, zobowiązując ich
jednocześnie do szczególnego nadzoru nad nim
56
Wychowawca może wezwać rodziców/opiekunów prawnych ucznia do
szkoły i przeprowadzić rozmowę z uczniem w ich obecności oraz ustalić z
nimi dalsze wspólne postępowanie z dzieckiem.
W sytuacji, kiedy rodzice odmawiają współpracy lub nie reagują na
wezwanie do pojawienia się w szkole oraz gdy szkoła wykorzysta dostępne
jej metody oddziaływań wychowawczych i nie przynoszą one
spodziewanych efektów, a zachowanie ucznia wskazuje na znaczny stopień
demoralizacji (np. uprawianie nierządu), dyrektor szkoły pisemnie
powiadamia o zaistniałej sytuacji Sąd Rejonowy Wydział Rodzinny i
Nieletnich lub Policję – Wydział ds. Nieletnich.
Gdy zachowanie ucznia może świadczyć o popełnieniu przez niego
przestępstwa (np. gwałtu), pedagog/psycholog szkolny w porozumieniu z
dyrektorem szkoły po uprzednim powiadomieniu o zajściu
rodziców/opiekunów ucznia, zawiadamia najbliższą jednostkę Policji, która
dalej postępuje zgodnie ze swoimi procedurami. Pedagog/psycholog szkolny
całe zdarzenie dokumentuje, sporządzając możliwie dokładną notatkę.
Jeżeli postępowanie świadczące o demoralizacji przejawia uczeń, który
ukończył 18 lat, a nie jest to udział w działalności grup przestępczych, czy
popełnienie przestępstwa, to postępowanie nauczyciela powinno być
określone przez statut i/lub regulamin szkoły.
W przypadku uzyskania informacji o popełnieniu przez ucznia, który
ukończył 17 lat, przestępstwa ściganego z urzędu lub jego udziału w
działalności grup przestępczych, zgodnie z art. 304 § 2 kodeksu karnego,
dyrektor szkoły jako przedstawiciel instytucji jest obowiązany niezwłocznie
zawiadomić o tym prokuratora lub Policję.
2.8 Procedura postępowania w sytuacji wypadku ucznia w szkole
2.8 SYTUACJA WYPADKU UCZNIA W SZKOLE
Cel
Zapewnienie profesjonalnych działań pracowników szkoły gwarantujących
poszkodowanemu w wypadku w szkole uczniowi należytą opiekę i niezbędną
pomoc.
Osoby
odpowiedzialne za
zarządzanie
Dyrektor lub wicedyrektor szkoły.
W przypadku ich nieobecności – osoba upoważniona przez nich.
Sposób działania
Wypadek ucznia jest to nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną,
powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w czasie pozostawania ucznia pod
opieką szkoły: na terenie szkoły lub poza jej terenem (w trakcie wycieczki lub
wyjścia pod opieką nauczycieli).
1. Udzielenie pierwszej pomocy przedmedycznej poszkodowanemu
Pracownik szkoły, który powziął wiadomość o wypadku ucznia niezwłocznie
zapewnia poszkodowanemu opiekę, w szczególności sprowadzając fachową
pomoc medyczną, a w miarę możliwości udzielając poszkodowanemu pierwszej
57
pomocy. Udzielenie pierwszej pomocy w wypadkach jest prawnym obowiązkiem
każdego pracownika szkoły.
Jej nieudzielenie, szczególnie w odniesieniu do osoby odpowiedzialnej za
bezpieczeństwo ucznia, skutkuje sankcją karną.
W sytuacji wypadku ucznia, nauczyciel przerywa lekcję, wyprowadzając uczniów
z miejsca zagrożenia, jeżeli miejsce, w którym są lub będą prowadzone zajęcia
może stwarzać zagrożenie dla bezpieczeństwa uczniów. Pracownik zobowiązany
jest do niezwłocznego powiadomienia dyrektora szkoły o sytuacji.
2. Obowiązek powiadamiania i zabezpieczenia miejsca zdarzenia
O każdym wypadku zawiadamia się niezwłocznie: rodziców (opiekunów)
poszkodowanego, pracownika szkoły odpowiedzialnego za bezpieczeństwo i
higienę pracy, społecznego inspektora pracy, organ prowadzący szkołę lub
placówkę oraz radę rodziców.
O wypadku śmiertelnym, ciężkim i zbiorowym zawiadamia się niezwłocznie
prokuratora i kuratora oświaty. O wypadku, do którego doszło w wyniku
zatrucia, zawiadamia się niezwłocznie państwowego inspektora sanitarnego.
Zawiadomień dokonuje dyrektor lub upoważniony przez niego pracownik
szkoły. Fakt ten powiadamiający dokumentuje wpisem w dzienniku zajęć
podając datę i godzinę powiadomienia rodziców / opiekunów prawnych ucznia
o wypadku. Przy lekkich przypadkach (brak wyraźnych obrażeń – np. widoczne
tylko lekkie zaczerwienienie, zadrapanie, lekkie skaleczenie), po udzieleniu
pierwszej pomocy poszkodowanemu uczniowi, powiadamiający o zdarzeniu
ustala z nim: potrzebę wezwania pogotowia ratunkowego lub potrzebę
wcześniejszego przyjścia rodzica/opiekuna prawnego i godzinę odbioru dziecka
ze szkoły w dniu zdarzenia. Informację o powyższych ustaleniach
powiadamiający zamieszcza również w dzienniku zajęć.
W każdym trudniejszym przypadku (widoczne obrażenia, urazy, niepokojące
objawy) dyrektor lub upoważniona osoba wzywa pogotowie ratunkowe. W
przypadku stwierdzenia przez lekarza potrzeby pobytu ucznia w szpitalu, należy
zapewnić uczniowi opiekę w drodze do szpitala.
Jeżeli wypadek został spowodowany niesprawnością techniczną pomieszczenia
lub urządzeń, miejsce wypadku pozostawia się nienaruszone. Dyrektor
zabezpiecza je do czasu dokonania oględzin lub wykonania szkicu przez zespół
powypadkowy.
Jeżeli wypadek zdarzył się w czasie wyjścia, imprezy organizowanej poza
terenem szkoły, wszystkie stosowne decyzje podejmuje opiekun
grupy/kierownik wycieczki i odpowiada za nie. Do czasu rozpoczęcia pracy przez
zespół powypadkowy dyrektor zabezpiecza miejsce wypadku w sposób
wykluczający dopuszczenie osób niepowołanych.
Jeżeli czynności związanych z zabezpieczeniem miejsca wypadku nie może
wykonać dyrektor, wykonuje je upoważniony przez dyrektora pracownik szkoły.
3. Zespół powypadkowy
Dyrektor szkoły powołuje zespół powypadkowy. W jego skład wchodzi z zasady
pracownik odpowiedzialny za służby bezpieczeństwo i higienę pracy. Jeżeli w
składzie zespołu nie może uczestniczyć pracownik służby BHP, w skład zespołu
wchodzi dyrektor szkoły. W składzie zespołu może uczestniczyć przedstawiciel
organu prowadzącego, kuratora oświaty lub rady rodziców.
58
Przewodniczącym zespołu jest pracownik odpowiedzialny za BHP w szkole, a
jeżeli nie ma go w składzie zespołu – przewodniczącego zespołu spośród
pracowników szkoły wyznacza dyrektor.
4. Postępowanie powypadkowe
Zespół powypadkowy:
przeprowadza postępowanie powypadkowe i sporządza dokumentację
powypadkową
rozmawia z uczniem (w obecności rodzica/opiekuna prawnego lub
wychowawcy/pedagoga/psychologa szkolnego) i sporządza protokół
przesłuchania
rozmawia ze świadkami wypadku i sporządza protokoły przesłuchania;
jeżeli świadkami są uczniowie – przesłuchanie odbywa się w obecności
wychowawcy lub pedagoga/psychologa szkolnego, a protokół przesłuchania
odczytuje się w obecności ucznia – świadka i jego rodziców/opiekunów
prawnych
sporządza szkic lub fotografię miejsca wypadku
uzyskuje pisemne oświadczenie nauczyciela, pod opieką którego uczeń
przebywał w czasie, gdy zdarzył się wypadek
uzyskuje opinię lekarską z opisem doznanych obrażeń i określeniem rodzaju
wypadku
sporządza protokół powypadkowy nie później niż w ciągu 21 dni od daty
uzyskania zawiadomienia o wypadku – protokół powypadkowy podpisują
członkowie zespołu oraz dyrektor szkoły.
Przekroczenie 21 dniowego terminu może nastąpić w przypadku, gdy wystąpią
uzasadnione przeszkody lub trudności uniemożliwiające sporządzenie
protokołu w wyznaczonym terminie. W sprawach spornych rozstrzygające jest
stanowisko przewodniczącego zespołu.
Członek zespołu, który nie zgadza się ze stanowiskiem przewodniczącego, może
złożyć zdanie odrębne, które odnotowuje się w protokole powypadkowym.
Protokół powypadkowy podpisują członkowie zespołu oraz dyrektor szkoły.
Jeżeli do treści protokołu powypadkowego nie zostały zgłoszone zastrzeżenia
przez rodziców/opiekunów prawnych ucznia poszkodowanego postępowanie
powypadkowe uznaje się za zakończone. Protokół powypadkowy sporządza się
w trzech egzemplarzach dla: poszkodowanego, szkoły, która przechowuje go w
dokumentacji powypadkowej wypadku ucznia oraz dla organu prowadzącego
lub kuratora oświaty (na żądanie).
Z treścią protokołu powypadkowego i innymi materiałami postępowania
powypadkowego zaznajamia się: poszkodowanego pełnoletniego i rodziców
(opiekunów) poszkodowanego małoletniego. Jeżeli poszkodowany pełnoletni
zmarł lub nie pozwala mu na to stan zdrowia, z materiałami postępowania
powypadkowego zaznajamia się jego rodziców (opiekunów). Protokół
powypadkowy doręcza się osobom uprawnionym do zaznajomienia się z
materiałami postępowania powypadkowego.
5. Składanie zastrzeżeń do protokołu powypadkowego
W ciągu 7 dni od dnia doręczenia protokołu powypadkowego osoby, którym
doręczono protokół, mogą złożyć zastrzeżenia do ustaleń protokołu (są o tym
informowani przy odbieraniu protokołu). Zastrzeżenia składa się
przewodniczącemu zespołu: ustnie i wtedy przewodniczący wpisuje je do
59
protokołu lub na piśmie. Zastrzeżenia mogą dotyczyć w szczególności:
niewykorzystania wszystkich środków dowodowych niezbędnych dla ustalenia
stanu faktycznego, sprzeczności istotnych ustaleń protokołu z zebranym
materiałem dowodowym Zastrzeżenia rozpatruje organ prowadzący szkołę. Po
rozpatrzeniu zastrzeżeń organ prowadzący szkołę może: zlecić
dotychczasowemu zespołowi wyjaśnienie ustaleń protokołu lub
przeprowadzenie określonych czynności dowodowych, powołać nowy zespół
celem ponownego przeprowadzenia postępowania powypadkowego.
6. Dokumentacja
Dyrektor szkoły prowadzi rejestr wypadków. Dyrektor wskazuje prawidłowe
zachowania i odstępstwa od niniejszej procedury, informuje o wnioskach i
podjętych działaniach profilaktycznych zmierzających do zapobiegania
analogicznym wypadkom.
2.9 Procedura postępowania na wypadek popełnienia przez ucznia czynu karalnego
2.9 POPEŁNIENIE PRZEZ UCZNIA CZYNU KARALNEGO
Cel
Zapewnienie bezpieczeństwa fizycznego w szkole na wypadek popełnienia przez
ucznia czynu karalnego oraz udzielenie pomocy uczniowi – sprawcy czynu
karalnego.
Osoby
odpowiedzialne za
zarządzanie
Dyrektor lub wicedyrektor szkoły, osoba wyznaczona w przypadku nieobecności
w/w.
Podstawy
uruchomienia
działań
Przypadek dotyczy czynów zabronionych przez ustawę o postępowaniu w
sprawach nieletnich rozumianych jako przestępstwo, przestępstwo skarbowe
albo wykroczenie określone w artykułach:
art. 50a – posiadanie noża, maczety lub innego podobnie niebezpiecznego
przedmiotu w miejscu publicznym,
art. 51 – zakłócenie spokoju lub porządku publicznego,
art. 69 – umyślne niszczenie, uszkadzanie, usuwanie znaków,
art. 74 – niszczenie, uszkadzanie, usuwanie znaków ostrzegawczych,
art. 76 – rzucanie przedmiotami w pojazd mechaniczny,
art. 85 – samowolne ustawianie, niszczenie, uszkadzanie znaków,
art. 87 – prowadzenie pojazdu w stanie po użyciu alkoholu,
art. 119 – kradzież lub przywłaszczenie,
art. 122 – paserstwo czyli nabycie mienia, wiedząc o tym, że pochodzi ono z
kradzieży,
art. 124 – niszczenie lub uszkadzanie cudzej rzeczy,
art. 133 – spekulacja biletami, tzw. konik,
art. 143 – utrudnianie lub uniemożliwianie korzystania z urządzeń użytku
publicznego.
60
Sposób działania
Osoba będąca świadkiem/dostrzegła zagrożenie zobowiązania jest do
powiadomienia dyrektora szkoły.
Dyrektor szkoły odpowiada za ustalenie okoliczności czynu i ewentualnych
świadków zdarzenia
W przypadku, gdy sprawca jest znany i przebywa na terenie szkoły,
wyznaczone przez niego osoby winny zatrzymać i przekazać go dyrektorowi
szkoły lub pedagogowi/psychologowi szkolnemu pod opiekę.
Dyrektor szkoły winien powiadomić rodziców ucznia o zaistniałym
przypadku.
Dyrektor szkoły jest zobowiązany do niezwłocznego powiadomienia Policji
w przypadku, gdy sprawa jest poważna (np. rozbój, uszkodzenie ciała, itp.)
lub w przypadku, gdy nieletni sprawca nie jest uczniem szkoły i jego
tożsamość jest nieznana. Do jego obowiązków należy także zabezpieczenie
ewentualnych dowodów lub przedmiotów pochodzących z przestępstwa i
przekazanie ich Policji.
2. 10 Procedura postępowania na wypadek ucznia będącego ofiarą czynu karalnego
2.10 PRZYPADEK UCZNIA BĘDĄCEGO OFIARĄ CZYNU KARALNEGO
Cel
Zapewnienie bezpieczeństwa fizycznego w szkole na wypadek zidentyfikowania w
szkole ucznia będącego ofiarą czynu karalnego ucznia oraz udzielenie pomocy
uczniowi – ofierze czynu karalnego.
Osoby
odpowiedzialne za
zarządzanie
Dyrektor lub wicedyrektor szkoły.
W przypadku ich nieobecności – osoba przez nich upoważniona.
Podstawy
uruchomienia
działań
Sytuacja, w której uczeń stał się ofiarą czynu karalnego zabronionego przez ustawę
o postępowaniu w sprawach nieletnich.
Sposób działania
Osoba będąca świadkiem, która dostrzegła zagrożenie, winna udzielić ofierze
czynu karalnego pierwszej pomocy (przedmedycznej), bądź zapewnić jej
udzielenie poprzez wezwanie lekarza, w przypadku kiedy ofiara doznała
obrażeń. Następnie świadek powinien powiadomić o sytuacji dyrektora szkoły.
Obowiązkiem dyrektora szkoły jest niezwłoczne powiadomienie
rodziców/opiekunów prawnych ucznia – ofiary czynu karalnego.
Następnie dyrektor szkoły winien niezwłocznie wezwać Policję, szczególnie w
przypadku, kiedy istnieje konieczność profesjonalnego zabezpieczenia śladów
przestępstwa, ustalenia okoliczności i ewentualnych świadków zdarzenia.
W dalszej kolejności ofiara czynu karalnego powinna otrzymać pomoc, wsparcie
psychologiczne.
61
Rozdział V
PROCEDURY REAGOWANIA W PRZYPADKU WYSTĄPIENIA
W SZKOLE ZAGROŻEŃ BEZPIECZEŃSTWA CYFROWEGO
1. Podstawowe działania na rzecz bezpieczeństwa cyfrowego w szkole.
Systematycznie prowadzone w szkole działania profilaktyczne w znacznej mierze ograniczają
zakres zagrożeń występujących w cyberprzestrzeni, nie są jednak w stanie ich całkowicie
wyeliminować. W przypadkach wystąpienia incydentu naruszenia bezpieczeństwa,
zwłaszcza wobec naruszenia prawa, działania szkoły cechować powinna otwartość
w działaniu, szybka identyfikacja problemu – określenie szkodliwych lub niezgodnych
z prawem zachowań – i jego rozwiązywanie adekwatnie do poziomu zagrożenia, jakie
wywołało w szkole. Podobnie asertywnie, bez zbędnej zwłoki, merytorycznie – z
wykorzystaniem wiedzy ekspertów i dobrych praktyk z innych placówek – szkoła powinna
zareagować w przypadku wystąpienia problemów wynikających z deficytu lub braku wiedzy
ucznia, np. na temat prawa autorskiego.
Zagrożenia bezpieczeństwa cyfrowego w szkole oraz problemy ucznia w świecie cyfrowym mogą
mieć różnorodny charakter. W niniejszym opracowaniu nie podejmowano próby
ich systematycznego opisu, natomiast dokonano analizy służącej określeniu procedur reagowania
na występujące zagrożenia lub deficyty kompetencji, eksperci korzystali przede wszystkim
z wartościowych publikacji: Standard bezpieczeństwa online placówek oświatowych18.
Warto przy tym podkreślić, iż nie istnieje „złota recepta”, którą zastosować można we wszystkich
przypadkach wystąpienia zagrożeń spowodowanych przez uczniów. Dyrektorzy i nauczyciele
muszą uwzględniać kontekst indywidualnych przypadków, a także ich szkolne i środowiskowe tło
i reagować adekwatnie do poziomu odpowiedzialności i winy ucznia.
Obligatoryjne działania interwencyjne, będące następstwem wystąpienia zagrożenia, zawsze
podzielić można na 3 grupy:
1) działania wobec aktu/zdarzenia – opis przypadku, ustalenie okoliczności zdarzenia,
zabezpieczenie dowodów oraz monitoring sytuacji szkolnej
2) działania wobec uczestników zdarzenia (ofiara – sprawca – świadek, rodzice/opiekunowie
prawni)
3) działania wobec instytucji/organizacji/służb pomocowych i współpracujących –
Policji, wymiaru sprawiedliwości, służb społecznych.
Na każdą procedurę w związku z wystąpieniem danego typu zagrożenia
cyberbezpieczeństwa w szkole muszą składać się działania tego typu – podjęte przez
dyrekcję szkoły oraz nauczycieli, pedagogów/psychologów szkolnych. Ich szczegółowy opis
znajduje się w opracowaniu: Standard bezpieczeństwa online placówek oświatowych
18 Publikacja Standard bezpieczeństwa online placówek oświatowych opracowana została przez zespół ekspertów
Naukowej i Akademickiej Sieci Komputerowej (NASK) oraz Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Janusza Korczaka w
Warszawie, w ramach projektu Działania na rzecz bezpiecznego korzystania z Internetu.
www.akademia.nask.pl/pliki/3-standard-bezpieczenstwa-online-placowek-oswiatowych.pdf oraz Szkolne standardy
bezpieczeństwa cyfrowego dzieci i młodzieży, wydanej przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę w roku 2014
http://dzieckowsieci.fdn.pl/sites/default/files/file/dziecko-w-sieci/szkolne-standardy-bezpieczenstwa-online.pdf
62
opracowanym przez Zespół ekspertów Naukowej i Akademickiej Sieci Komputerowej (NASK)
oraz Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Janusza Korczaka w Warszawie. Publikacja opracowana
została w ramach realizowanego przez Fundację Odkrywców Innowacji19 projektu Działania na
rzecz bezpiecznego korzystania z Internetu,
http://bezpiecznyinternet.edu.pl/produkty/standard/
Działania wobec zdarzenia polegają przede wszystkim na zachowaniu (nie usuwaniu)
dokumentacji cyfrowej: wiadomości sms, e-maili, nagrań z poczty głosowej telefonu, komentarzy
w serwisie społecznościowym, zapisów w blogu i plików filmów wideo. O ile to możliwe, należy
także zarchiwizować treść rozmów w komunikatorach oraz linki (konkretne adresy URL) oraz
danych o potencjalnym sprawcy. Każde zdarzenie wymaga udokumentowania w stosownym
protokole.
Przez działania na rzecz uczestników zdarzenia rozumie się aktywności podejmowane wobec
ofiar (osób poszkodowanych), sprawców i świadków zdarzenia. W szkole osobami
poszkodowanymi będą w przeważającym odsetku przypadków dzieci (nieletni). Dlatego jako
kolejną grupę pośrednich uczestników zdarzenia wyróżniamy ich rodziców.
Standardową procedurę reakcji w przypadku wystąpienia zagrożenia bezpieczeństwa cyfrowego
prezentuje rysunek 1:
Rys. Standard procedury reakcji na zagrożenie bezpieczeństwa cyfrowego
Źródło: Agnieszka Wrońska, Zuzanna Polak, Standard bezpieczeństwa online placówek oświatowych, str.25 NASK, 2015
Działania szkoły adresowane do instytucji i organizacji zewnętrznych są niezbędne
w przypadku naruszenia przepisów prawa przez uczniów lub osoby spoza szkoły20. Pośród nich
należy wyróżnić szczególnie współpracę z: (1) Policją i sądami rodzinnymi, (2) służbami
społecznymi i placówkami specjalistycznymi oraz (3) dostawcami usług internetowych oraz
operatorami telekomunikacyjnymi21.
Sprawco w wszystkich rodzajo w zagroz en bezpieczen stwa cyfrowego w szkole nalez y objąc ,
co najmniej poniz szymi działaniami:
1) Sprawca musi otrzymac od przedstawicieli szkoły komunikat o braku akceptacji dla działan ,
jakich dokonał. W trakcie takiej rozmowy uczen powinien poznac moz liwe skutki swojego
postępowania, a takz e konsekwencje, jakie mogą zostac wobec niego wyciągnięte
(np. wynikające z statutu i/lub regulaminu szkoły lub wprowadzonego kontraktu-umowy).
W trakcie rozmowy sprawca powinien zostac wezwany do zaprzestania podejmowania
podobnych działan w przyszłos ci, w tym usunięcia skutko w swoich działan (np. publikacji
w portalu społecznos ciowym). Sprawca powinien ro wniez zostac objęty odpowiednią
19
http://www.odkrywcyinnowacji.pl/ .
20 Szczegółowy wykaz aktów prawnych związanych z bezpieczeństwem cyfrowym szkoły, działaniami podejmowanymi
w szkole oraz wobec osób nieletnich znajduje się w publikacji Standard bezpieczeństwa online placówek oświatowych.,
Warszawa, 2015 – na stronach 92 – 98
21 Szczegółowy opis działań wobec tych podmiotów został opisany na stronach 26-30 w publikacji Standard
bezpieczeństwa online placówek oświatowych., Warszawa, 2015
Rozmowa
uczestnika
zdarzenia z
kierownictwem
szkoły
Powiadomienie
rodziców/
opiekunów
poszkodowanego
dziecka
Działania
wychowawcze i
wyciagnięcie
konsekwencji
wobec sprawcy
Powiadomienie
Policji/ sądu
rodzinnego w
przypadku
naruszenia prawa
Udzielenie
uczestnikom
zdarzenia
wsparcia
psychologicznego
63
pomocą psychologiczną – pedagogiczną w celu zrozumienia konsekwencji jego zachowania
oraz zmianie postawy i dalszego postępowania. Jes li sprawco w jest więcej, to z kaz dym z nich
nalez y rozmawiac osobno.
2) Nalez y zadbac o to, z eby osoba reprezentująca szkołę (psycholog, pedagog, wychowawca)
ograniczała się do podjęcia interwencji, a nie wymierzała karę. Decyzję o tym, jaką karę
wymierzyc sprawcy, powinna podejmowac rada pedagogiczna (po poznaniu wszystkich
okolicznos ci zdarzenia), a przekazywac dyrektor szkoły. Waz ne jest zatem oddzielenie osoby
pedagoga, nawiązującego relację z uczniem, od organu wymierzającego karę.
Celem sankcji wobec sprawcy jest przede wszystkim: zatrzymanie jego działan i zapewnienie
poczucia bezpieczen stwa ofierze oraz zmiana postawy sprawcy. Sankcje mają na celu takz e
pokazanie społecznos ci szkolnej, z e działania sprawcy nie będą tolerowane i z e szkoła jest
w stanie skutecznie zareagowac w tego rodzaju sytuacji. Podejmując decyzję o sankcjach, nalez y
wziąc pod uwagę:
rozmiar i rangę szkody – np. czy w przypadku cyberprzemocy materiał został
upubliczniony w sposo b pozwalający na dotarcie do niego wielu osobom (okres la to rozmiar
upokorzenia, jakiego doznaje ofiara), czy trudno jest wycofac materiał z sieci itp.
czas trwania prześladowania – czy było to długotrwałe działanie, czy pojedynczy incydent
świadomość popełnianego czynu – czy działanie było zaplanowane, a sprawca był
s wiadomy, z e postąpił nagannie np. czy wie, z e wyrządza krzywdę koledze, jak wiele wysiłku
włoz ył w ukrycie swojej toz samos ci itp.
motywację sprawcy – nalez y sprawdzic , czy działanie sprawcy nie jest działaniem
odwetowym w odpowiedzi na uprzednie dos wiadczenia sprawcy.
Aktywnos c wobec sprawcy powinna takz e obejmowac rozmowę z jego rodzicami lub opiekunami
prawnymi – powinni oni zostac poinformowani o zdarzeniu, zapoznani z materiałami oraz decyzją
na temat dalszego postępowania ze sprawcą (np. na temat sankcji). Warto, aby rodzice
wspo łpracowali ze szkołą w zakresie rozwiązywania sytuacji kryzysowej, aby stali się
jej sojusznikami a nie przeciwnikami. Rodzice sprawcy powinni ro wniez zostac poinformowani,
z e rodzice ofiary mają prawo zgłosic sprawę na Policję.
Jeśli sprawca pochodzi spoza szkoły, należy zapewnić bezpieczeństwo ofierze i poinformować
ją (jej rodziców) o przysługujących jej prawach (np. zgłoszenie popełnienie przestępstwa
na Policję). Jeśli sprawca jest z innej szkoły, należy rozważyć nawiązanie współpracy między
placówkami i wspólne rozwiązanie kryzysowej sytuacji.
2. Procedury na wypadek wystąpienia zagrożeń bezpieczeństwa cyfrowego.
Wyróżniono 9 podstawowych zagrożeń bezpieczeństwa cyfrowego w środowisku szkolnym,
którym przypisano opracowane według jednego standardu opisu procedury reagowania.
64
2.1 Dostęp do treści szkodliwych, niepożądanych, nielegalnych
– procedura reagowania
2.1 DOSTĘP DO TREŚCI SZKODLIWYCH,
NIEPOŻĄDANYCH I NIELEGALNYCH
Podstawy prawne
uruchomienia
procedury
Kodeks Karny, Statut szkoły, Regulamin szkoły
Rodzaj zagrożenia
objętego procedurą
Zagrożenie łatwym dostępem do treści szkodliwych, niedozwolonych,
nielegalnych i niebezpiecznych dla zdrowia (pornografia, treści obrazujące
przemoc i promujące działania szkodliwe dla zdrowia i życia dzieci,
popularyzujące ideologię faszystowską i działalność niezgodną z prawem,
nawoływanie do samookaleczeń i samobójstw, korzystania z narkotyków;
niebezpieczeństwo werbunku dzieci i młodzieży do organizacji nielegalnych i
terrorystycznych)
Telefony/kontakty
alarmowe krajowe
Zgłaszanie nielegalnych treści:
dyzurnet.pl, tel. 801 615 005, Policja 997
SPOSÓB POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU WYSTĄPIENIA ZAGROŻENIA
Opis okoliczności,
analiza,
zabezpieczenie
dowodów
Reakcja szkoły w przypadku pozyskania wiedzy o wystąpieniu zagrożenia
będzie zależna od tego, czy: (1) treści te można bezpośrednio powiązać z
uczniami danej szkoły, czy też (2) treści nielegalne lub szkodliwe nie mają
związku z uczniami danej szkoły, lecz wymagają kontaktu szkoły z
odpowiednimi służbami.
W pierwszej kolejności należy zabezpieczyć dowody w formie elektronicznej
(pliki z treściami niedozwolonymi, zapisy rozmów w komunikatorach, e-maile,
zrzuty ekranu), znalezione w Internecie lub w komputerze dziecka.
Zabezpieczenie dowodów jest zadaniem rodziców lub opiekunów prawnych
dziecka, w czynnościach tych może wspomagać ich przedstawiciel szkoły
posiadający odpowiednie kompetencje techniczne. W przypadku sytuacji (1)
rozwiązanie leży po stronie szkoły, zaś (2) należy rozważyć zgłoszenie incydentu
na Policję oraz zgłosić go do serwisu Dyżurnet (dyzurnet.pl).
Identyfikacja
sprawcy(-ów)
W identyfikacji sprawców kluczowe znaczenie odgrywać będą zgromadzone
dowody. W procesie udostępniania nielegalnych i szkodliwych treści małoletnim
występują na ogół: twórca treści (np. pornografii) oraz osoby, która udostępniły
je dziecku. Często osobami tymi są rówieśnicy – uczniowie tej samej szkoły czy
klasy, dzieci sąsiadów. Konieczne jest poinformowanie wszystkich rodziców lub
opiekunów dzieci uczestniczących w zdarzeniu o sytuacji i roli ich dzieci.
Działania wobec
sprawców
zdarzenia ze
szkoły/ spoza
szkoły
W przypadku udostępniania (szerowania, dzielenia się) treści opisanych
wcześniej jako szkodliwych/ niedozwolonych/nielegalnych i niebezpiecznych
dla zdrowia przez ucznia należy przeprowadzić z nim rozmowę na temat jego
postępowania i w jej trakcie uzmysłowić mu szkodliwość prowadzonych przez
niego działania. Działania szkoły powinny koncentrować się jednak na
aktywnościach wychowawczych. W przypadku upowszechniania przez
sprawców treści nielegalnych (np. pornografii dziecięcej) należy złożyć
zawiadomienie o zdarzeniu na Policję.
65
Aktywności wobec
ofiar zdarzenia
Dzieci – ofiary i świadków zdarzenia – należy od pierwszego etapu interwencji –
otoczyć opieką psychologiczno-pedagogiczną. Rozmowa z dzieckiem powinna
się odbywać w warunkach jego komfortu psychicznego, z poszanowaniem
poufności i podmiotowości ucznia ze względu na fakt, iż kontakt z treściami
nielegalnymi może mieć bardzo szkodliwy wpływ na jego psychikę. W jej trakcie
należy ustalić okoliczności uzyskania przez ofiarę dostępu do ww. treści.
Należy koniecznie powiadomić ich rodziców lub opiekunów prawnych o
zdarzeniu i uzgodnić z nimi podejmowane działania i formy wsparcia dziecka.
Działania szkoły w takich przypadkach powinna cechować poufność i empatia w
kontaktach z wszystkimi uczestnikami zdarzenia oraz udzielającymi wsparcia.
W przypadku kontaktu dziecka z treściami szkodliwymi należy dokładnie zbadać
sposób, w jaki nastąpił kontakt dziecka z nimi. Poszukiwanie przez dziecko tego
typu treści w sieci lub podsuwanie ich dziecku przez innych może być oznaką
niepokojących incydentów ze świata rzeczywistego. Np. kontakty z osobami
handlującymi narkotykami czy proces rekrutacji do sekty lub innej
niebezpiecznej grupy.
Aktywności wobec
świadków
W przypadku, gdy informacja na temat zdarzenia dotrze do środowiska
rówieśniczego ofiary – w klasie, czy szkole, wskazane jest podjęcie działań
edukacyjnych i wychowawczych.
Współpraca z
Policją
i sądami
rodzinnymi
W przypadku naruszenia prawa np. rozpowszechniania materiałów
pornograficznych z udziałem nieletniego lub prób uwiedzenia małoletniego w
wieku do 15 lat przez osobę dorosłą należy – w porozumieniu z rodzicami
dziecka – niezwłocznie powiadomić Policję
Współpraca ze
służbami i
placówkami
specjalistycznymi
Kontakt z treściami szkodliwymi lub niebezpiecznymi może wywołać potrzebę
skorzystania przez ofiarę ze specjalistycznej opieki psychologicznej. Decyzja o
takim kontakcie i skierowaniu na terapię musi zostać podjęta w porozumieniu z
rodzicami/opiekunami prawnymi dziecka.
2.2 Cyberprzemoc – procedura reagowania
2.2 CYBERPRZEMOC
Podstawy prawne
uruchomienia
procedury
Kodeks Karny, Statut szkoły, Regulamin szkoły
Rodzaj zagrożenia
objętego procedurą
Cyberprzemoc – przemoc z uz yciem technologii informacyjnych i
komunikacyjnych, gło wnie Internetu oraz telefono w komo rkowych. Podstawowe
formy zjawiska to nękanie, straszenie, szantaz owanie z uz yciem sieci,
publikowanie lub rozsyłanie os mieszających, kompromitujących informacji,
zdjęc , filmo w z uz yciem sieci oraz podszywanie się w sieci pod kogos wbrew jego
woli. Do działan okres lanych mianem cyberprzemocy wykorzystywane są
gło wnie: poczta elektroniczna, czaty, komunikatory, strony internetowe, blogi,
media społecznos ciowe, grupy dyskusyjne, SMS i MMS22
22 Jacek Pyz alski „Agresja elektroniczna i cyberbullying jako nowe ryzykowne zachowania młodziez y” Krako w 2012.
Wojtasik Łukasz, „Cyberprzemoc – charakterystyka zjawiska”, w: Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę, „Jak reagowac
na cyberprzemoc? Poradnik dla szko ł” http://fdn.pl/sites/default/files/file/pdf/jak-reagowac-nacyberprzemoc.pdf
66
Telefony alarmowe
krajowe i lokalne
Dziecięcy Telefon Zaufania
Rzecznika Praw Dziecka 800 12 12 12
Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodziez y – 116 111, https://11611.pl/
Telefon dla Rodzico w i Nauczycieli w sprawie Bezpieczen stwa Dzieci –
800 100 100, https://800100100.pl/
Zgłaszanie nielegalnych treści: dyzurnet.pl, dyzurnet@dyzurnet.pl,
810 615 005.
SPOSÓB POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU WYSTĄPIENIA ZAGROŻENIA
Przyjęcie
zgłoszenia
i ustalenie
okoliczności
zdarzenia
Przypadek cyberprzemocy moz e zostac ujawniony przez ofiarę, s wiadka (np.
innego ucznia, nauczyciela, rodzica) lub osobę bliską ofierze (np. rodzice,
rodzen stwo, przyjaciele). W kaz dym przypadku nalez y ze spokojem wysłuchac
osoby zgłaszającej i okazac jej wsparcie. Podziękowac za zaufanie i zgłoszenie tej
sprawy.
Jes li zgłaszającym jest ofiara cyberprzemocy, podejmując działania przede
wszystkim nalez y okazac wsparcie, z zachowaniem jej podmiotowos ci i
poszanowaniem jej uczuc . Potwierdzic , z e ujawnienie przemocy jest dobrą
decyzją. Taką rozmowę nalez y przeprowadzic w miejscu bezpiecznym,
zapewniającym ofierze intymnos c . Nie nalez y podejmowac kroko w, kto re
mogłyby prowadzic do powto rnej wiktymizacji czy wzbudzic podejrzenia
sprawcy (np. wywoływac ucznia z lekcji do dyrekcji).
Jes li osobą zgłaszającą nie jest ofiara, na początku prosimy o opis sytuacji,
takz e z zachowaniem podmiotowos ci i poszanowaniem uczuc osoby
zgłaszającej (np. strach przed byciem kapusiem, obawa o własne
bezpieczen stwo).
W kaz dej sytuacji w trakcie ustalania okolicznos ci trzeba ustalic charakter
zdarzenia (rozmiar i rangę szkody, jednorazowos c /powtarzalnos c ). Realizując
procedurę nalez y unikac działan , kto re mogłyby wto rnie stygmatyzowac ofiarę
lub sprawcę, np.: wywoływanie ucznio w z lekcji, konfrontowanie ofiary i
sprawcy, niewspo łmierna kara, wytykanie palcami, etc. Trzeba dokonac oceny,
czy zdarzenie wyczerpuje znamiona cyberprzemocy, czy jest np. niezbyt udanym
z artem (wtedy trzeba podjąc działania profilaktyczne mające na celu nie
dopuszczenie do eskalacji tego typu zachowan w stronę cyberprzemocy).
Opis okoliczności,
analiza,
zabezpieczenie
dowodów
Nalez y zabezpieczyc wszystkie dowody związane z aktem cyberprzemocy (np.
zrobic kopię materiało w, zanotowac datę i czas otrzymania materiało w, dane
nadawcy, adresy stron www, historię połączen , etc.). W trakcie zbierania
materiało w nalez y zadbac o bezpieczen stwo oso b zaangaz owanych w problem.
Identyfikacja
sprawcy(-ów)
Identyfikacja sprawcy(o w) często jest moz liwa dzięki zebranym materiałom –
wynikom rozmo w z osobą zgłaszającą, z ofiarą, analizie zebranych materiało w.
Ofiara często domys la się, kto stosuje wobec niego cyberprzemoc.
Jes li ustalenie sprawcy nie jest moz liwe, a w ocenie kadry pedagogicznej jest to
konieczne, nalez y skontaktowac się z Policją. Bezwzględnie nalez y zgłosic
rozpowszechnianie nagich zdjęc oso b poniz ej 18 roku z ycia (art. 202 par. 3 KK)
Aktywności wobec
sprawców
zdarzenia ze
szkoły/
spoza szkoły
Gdy sprawca cyberprzemocy jest znany i jest on uczniem szkoły, pedagog szkolny
powinien przeprowadzic z nim rozmowę o jego zachowaniu. Rozmowa taka ma
słuz yc ustaleniu okolicznos ci zdarzenia, jego wspo lnej analizie (w tym np.
przyjrzeniu się przyczynom), a takz e pro bie rozwiązania sytuacji konfliktowej (w
tym sposobo w zados c uczynienia ofiarom cyberprzemocy).
Cyberprzemoc powinna podlegac sankcjom okres lonym w wewnętrznych
przepisach szkoły (m. in. w statucie, kontrakcie, regulaminie). Szkoła moz e tu
67
stosowac konsekwencje przewidziane dla sytuacji „tradycyjnej” przemocy. Warto
jednak rozszerzyc repertuar dostępnych s rodko w, np. o czasowy zakaz
korzystania ze szkolnej pracowni komputerowej w czasie wolnym i przynoszenia
do szkoły akcesorio w elektronicznych (PSP, mp3) itp.
Aktywności wobec
ofiar zdarzenia
W pierwszej kolejnos ci nalez y udzielic wsparcia ofierze. Musi się ona czuc
bezpieczna i zaopiekowana przez dorosłych. Na poczucie bezpieczen stwa
dziecka wpływa fakt, z e wie ono, iz szkoła podejmuje kroki w celu rozwiązania
problemu.
Podczas rozmowy z uczniem – ofiarą cyberprzemocy – nalez y zapewnic go, z e
nie jest winny zaistniałej sytuacji oraz z e nikt nie ma prawa zachowywac się w
ten sposo b wobec niego, a takz e podkres lic , z e dobrze zrobił ujawniając sytuację.
Nalez y okazac zrozumienie dla jego uczuc , w tym trudnos ci z ujawnieniem
okolicznos ci wydarzenia, strachu, wstydu. Trzeba podkres lic , z e szkoła nie
toleruje przemocy i z e zostaną podjęte odpowiednie procedury interwencyjne.
Nalez y poinformowac ucznia o krokach, jakie moz e podjąc szkoła i sposobach, w
jaki moz e zapewnic mu bezpieczen stwo.
Nalez y pomo c ofierze (rodzicom ofiary) w zabezpieczeniu dowodo w (to moz e
byc dla niej zadanie trudne zaro wno ze względo w technicznych, jak i
emocjonalnych), zerwaniu kontaktu ze sprawcą, zadbaniu o podstawowe zasady
bezpieczen stwa on-line (np. nieudostępnianie swoich danych kontaktowych,
kształtowanie swojego wizerunku etc).
Pomoc ofierze nie moz e kon czyc się w momencie zakon czenia procedury. Warto
monitorowac sytuację, „czuwac ” nad jej bezpieczen stwem, np. zwracac uwagę
czy nie są podejmowane wobec niej dalsze działania przemocowe, obserwowac ,
jak sobie radzi w grupie po ujawnionym incydencie cyberprzemocy.
W działania wobec ofiary nalez y takz e włączyc rodzico w/opiekuno w ofiary –
trzeba na biez ąco ich informowac o sytuacji, pamiętając przy tym o
podmiotowym traktowaniu dziecka – mo wiąc mu o tym i starając się uzyskac
jego akceptację dla udziału rodzico w. Jes li dziecko nie wyraz a zgody, nalez y
omo wic z nim jego obawy, a jes li to nie pomaga powołac się na obowiązujące nas
zasady i przekazac informację rodzicom.
W trakcie rozmowy z dzieckiem i/lub jego rodzicami/opiekunami, jes li jest to
wskazane, moz na zaproponowac pomoc specjalisty (np. psycholog szkolny,
poradnia psychologiczno-pedagogiczna) oraz przekazac informację o moz liwos ci
zgłoszenia sprawy Policji.
Aktywności wobec
świadków
Nalez y zadbac o bezpieczen stwo s wiadko w zdarzenia, zwłaszcza, jes li byli oni
osobami ujawniającymi cyberprzemoc. W trakcie rozmowy ze s wiadkami nalez y
okazac zrozumienie i empatię dla ich uczuc – obawy przed przypięciem łatki
„donosiciela”, strachu przed staniem się kolejną ofiarą sprawcy itp.
Współpraca z
Policją i sądami
rodzinnymi
Samo wystąpienie zjawiska cyberprzemocy nie jest jednoznaczne z
koniecznos cią zaangaz owania Policji i sądu rodzinnego – procedura powinna
umoz liwiac rozwiązanie sytuacji problemowej na poziomie pracy wychowawczej
szkoły. Szkoła powinna powiadomic odpowiednie słuz by (np. sąd rodzinny), gdy
wykorzysta wszystkie dostępne jej s rodki wychowawcze (rozmowa z rodzicami,
konsekwencje z statutu i/lub regulaminu wobec ucznia) i interwencje
pedagogiczne, a ich zastosowanie nie przynosi poz ądanych rezultato w (np. nie
ma zmian postawy ucznia).
Kontaktu z Policją wymagają wszelkie sytuacje, w kto rych zostało naruszone
prawo (np. groz by karalne, s wiadome publikowanie nielegalnych tres ci,
rozpowszechnianie nagich zdjęc z udziałem małoletnich). Za zgłoszenie
powinien odpowiadac dyrektor szkoły.
68
Współpraca z
dostawcami Internetu
i operatorami
telekomunikacyjnymi
Kontakt z dostawcą usługi moz e byc wskazany w celu usunięcia z sieci
kompromitujących lub krzywdzących materiało w. Do podjęcia takiego działania
stymuluje administratora serwisu art. 14 Ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o
s wiadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz.U. z 2019 r. poz. 123).
2.3 Naruszenia prywatności dotyczące nieodpowiedniego lub niezgodnego z prawem
wykorzystania danych osobowych lub wizerunku dziecka i pracownika szkoły –
procedura reagowania
2.3
NARUSZENIA PRYWATNOŚCI DOTYCZĄCE NIEODPOWIEDNIEGO
BĄDŹ NIEZGODNEGO Z PRAWEM WYKORZYSTANIA DANYCH
OSOBOWYCH LUB WIZERUNKU DZIECKA I PRACOWNIKA SZKOŁY
Podstawy prawne
uruchomienia
procedury
Kodeks Karny (art. 190a), RODO23
Rodzaj zagrożenia
objętego procedurą
Zagrożenie to polega na naruszeniu prywatności dziecka lub pracownika szkoły
poprzez nieodpowiednie lub niezgodne z prawem wykorzystanie danych
osobowych lub wizerunku dziecka i pracownika szkoły. Należy zwrócić uwagę,
iż podszywanie się pod inną osobę, wykorzystywanie jej wizerunku lub danych
osobowych w celu wyrządzenia jej szkody osobistej lub majątkowej jest w
świetle polskiego prawa przestępstwem. Najczęstszymi formami wyłudzenia
lub kradzieży danych jest przejęcie profilu na portalu społecznościowym w celu
dyskredytacji lub naruszenia dobrego wizerunku ofiary (np. publikacja zdjęć
intymnych bądźfotomontaż ), szantażu (w celu uzyskania korzyści finansowych
w zamian za niepublikowanie zdjęć bądź treści naruszających dobry wizerunek
ofiary), dokonania zakupów i innych transakcji finansowych (np. w sklepach
internetowych na koszt ofiary) Często naruszenia prywatności łączy się z
cyberprzemocą.
SPOSÓB POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU WYSTĄPIENIA ZAGROŻENIA
Przyjęcie
zgłoszenia i
ustalenie
okoliczności
zdarzenia
Gdy sprawcą jest uczeń – kolega ofiary ze szkoły czy klasy, uczniowie lub rodzice
winni skontaktować się z dyrektorem szkoły, wychowawcą. lub Szkolnym
Mentorem Bezpieczeństwa Cyfrowego. W przypadku, gdy do naruszenia
prywatności poprzez kradzież, wyłudzenie danych osobowych wykorzystanie
wizerunku dziecka dochodzi ze strony dorosłych osób trzecich, rodzice winni
skontaktować się bezpośrednio z Policją i powiadomić o tym szkołę (zgodnie z
Kodeksem Karnym ściganie następuje tu na wniosek pokrzywdzonego). Istotne
dla ścigania sprawcy będzie uzyskanie dowodów, że sprawca zmierzał do
wyrządzenia ofierze szkody majątkowej lub osobistej.
Opis okoliczności,
analiza,
zabezpieczenie
dowodów
W pierwszej kolejności należy zabezpieczyć dowody nieodpowiedniego lub
niezgodnego z prawem działania – w formie elektronicznej (e-mail, zrzut ekranu,
konwersacja w komunikatorze lub sms). Równolegle należy dokonać zmian tych
danych identyfikujących, które zależą od ofiary, tj. haseł i loginów lub kodów
23 ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie
ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych
oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych), Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej.
69
dostępu do platform i portali internetowych, tak aby uniemożliwić kontynuację
procederu naruszania prywatności – w działaniu tym ucznia powinna wspierać
osoba dorosła.Jeśli wykradzione dane zostały wykorzystane w celu naruszenia
dobrego wizerunku ofiary, bądź w innych celach niezgodnych z prawem należy
dążyć do wyjaśnienia tych działań i usunięcia ich skutków, także tych
widocznych w Internecie. Likwidacja stron internetowych czy profili w portalach
społecznościowych, która wymagać będzie interwencji w zebrane dowody musi
odbywać się za zgodą Policji (o ile została powiadomiona). Szczególnej uwagi
wymagają incydenty kradzieży tożsamości w celu posłużenia się nią np. podczas
zakupu towarów online lub dokonania transakcji finansowych. W tym przypadku
należy skontaktować się ze sklepem lub pożyczkodawcą i wyjaśnić charakter
zdarzenia. O czynach niezgodnych z prawem należy powiadomić Policję.
Identyfikacja
sprawcy(-ów)
W przypadku, gdy dowody jasno wskazują na konkretnego sprawcę oraz na
spełnianie przesłanki, iż sprawca zmierzał do wyrządzenia ofierze szkody
majątkowej lub osobistej należy je zabezpieczyć i przekazać Policji. W
przypadku, gdy trudno to ustalić, identyfikacji dokonać winna Policja.
W przypadku znanego sprawcy, który jednak nie działał z powyższych pobudek,
szkoła powinna dążyć do rozwiązania problemu w ramach działań
wychowawczo –profilaktycznych uzgodnionych rodzicami.
Aktywności wobec
sprawców
zdarzenia
ze szkoły/ spoza
szkoły
Gdy sprawcą incydentu jest uczeń szkoły, należy wobec niego – w porozumieniu
z rodzicami – podjąć działaniaprofilaktyczne , zmierzające do uświadomienia
nieodpowiedniego i nielegalnego charakteru czynów, jakich dokonał. Jednym z
elementów takich działań powinno być zadośćuczynienie osobie
poszkodowanej.
Celem takich działań winno być nie tylko nabycie odpowiedniej wiedzy przez
ucznia na temat wagi poszanowania prywatności w codziennym życiu, ale trwała
zmiana jego postawy na akceptującą szacunek dla wizerunku i prywatności.
Działania takie szkoła winna podjąć niezależnie od powiadomienia Policji/ sądu
rodzinnego.
Dyrekcja szkoły winna podjąć decyzje w sprawie powiadomienia o incydencie
Policji, biorąc pod uwagę rodzaj czynu oraz wiek sprawcy, jego dotychczasowe
zachowanie, postawę po odkryciu incydentu , opinie wychowawcy i pedagoga.
Dobrym rozwiązaniem jest uzyskanie interpretacji prawnej radcy prawnego.
Aktywności wobec
ofiar zdarzenia
Nieletnią ofiarę incydentów należy otoczyć – w porozumieniu z
rodzicami/opiekunami prawnymi – opieką pedagogiczno-psychologiczną i
powiadomić o działaniach podjętych w celu usunięcia skutków działania
sprawcy (np. usunięcie z Internetu intymnych zdjęć ofiary, zablokowanie
dostępu do konta w portalu społecznościowym). Jeśli kradzież tożsamości, bądź
naruszenie dobrego wizerunku ofiary jest znane tylko jej i rodzicom, szkoła
winna zapewnić poufność działań, tak aby informacje narażające ofiarę na
naruszenie wizerunku nie były rozpowszechniane.
Aktywności wobec
świadków
Gdy kradzież tożsamości, bądź naruszenie dobrego wizerunku ofiary jest znane
szerszemu gronu uczniów szkoły, należy podjąć wobec nich działania
wychowawcze, zwracające uwagę na negatywną ocenę naruszania wizerunku
ucznia – koleżanki lub kolegi oraz odpowiedzialność prawną..
Współpraca z
Policją i sądami
rodzinnymi
Gdy naruszenie prywatności, czy wyłudzenie lub kradzież tożsamości skutkują
wyrządzeniem ofierze szkody majątkowej lub osobistej, rodzice ucznia winni o
tym powiadomić Policję.
70
Współpraca ze
służbami
placówkami
specjalistycznymi
W przypadku konieczności podejmowania dalszych działań pomocowych wobec
ofiary, można skierować ucznia, za zgodą i we współpracy z
rodzicami/opiekunami prawnymi, do placówki specjalistycznej, np.
terapeutycznej.
2.4 Zagrożenia dla zdrowia dzieci w związku z nadmiernym korzystaniem z Internetu
– procedura reagowania
2.4 ZAGROŻENIA DLA ZDROWIA DZIECI
W ZWIĄZKU Z NADMIERNYM KORZYSTANIEM Z INTERNETU
Podstawy prawne
uruchomienia
procedury
Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe
Rodzaj zagrożenia
objętego
procedurą (opis)
Infoholizm (siecioholizm) – nadmierne, obejmujące niekiedy niemal całą dobę
korzystanie z zasobów Internetu i gier komputerowych (najczęściej sieciowych)
i portali społecznościowych przez dzieci. Jego negatywne efekty polegają na
pogarszaniu się stanu zdrowia fizycznego (np. choroby oczu, padaczka ekranowa,
choroby kręgosłupa) i psychicznego (irytacja, rozdrażnienie, spadek sprawności
psychofizycznej, a nawet depresja), zaniedbywaniu codziennych czynności, oraz
osłabianiu relacji rodzinnych i społecznych.
SPOSÓB POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU WYSTĄPIENIA ZAGROŻENIA
Przyjęcie
zgłoszenia
i ustalenie
okoliczności
zdarzenia
W przypadku nadmiernego korzystania z komputera lub podejrzenia
infoholizmu konieczne jest podejmowanie działań pomocowych – głównie
skierowanie ucznia, za zgodą i we współpracy z rodzicami/opiekunami
prawnymi, do placówki specjalistycznej, np. terapeutycznej. Kluczowe są tutaj
pozostałe objawy wskazane wyżej.
Nauczyciele w szkole także powinni zainteresować się przypadkami dzieci
nieangażujących się w życie klasy, a poświęcającymi wolne chwile na kontakt
online lub przychodzącymi do szkoły po nieprzespanej nocy. Rzadziej zgłoszeń
można się spodziewać od rówieśników dziecka nadmiernie korzystającego z
sieci.
Opis okoliczności,
analiza,
zabezpieczenie
dowodów
Reakcja szkoły powinna polegać w pierwszych krokach na ustaleniu skutków
zdrowotnych i psychicznych, jakie nadmierne korzystanie z zasobów Internetu
wywołało u dziecka (np. gorsze oceny w nauce, niedosypianie, niedojadanie,
rezygnacja z dawnych zainteresowań, załamanie się relacji z rodziną czy
rówieśnikami). Celem tych ustaleń jest wybór odpowiedniej ścieżki
rozwiązywania problemu – z udziałem specjalistów (lekarzy, terapeutów) lub bez
– wyłącznie w szkole.
Aktywności wobec
ofiar zdarzenia
Osoba, której problem dotyczy, powinna zostać otoczona zindywidualizowaną
opieką pedagoga/psychologa szkolnego. Pierwszym jej etapem będzie rozmowa
(rozmowy) ze specjalistą, która pozwoli zdiagnozować poziom zagrożenia,
określić przyczyny popadnięcia w nałóg (np. sytuacja domowa, brak sukcesów
edukacyjnych w szkole, izolacja w środowisku rówieśniczym) i ukazać specyfikę
przypadku. Każde dziecko, u którego podejrzewa się nałóg korzystania z
Internetu powinno zostać profesjonalnie zdiagnozowane za zgodą
rodziców/opiekunów prawnych przez psychologa szkolnego lub. Poradnię
Psychologiczno-Pedagogiczną.
71
Dziecku w trakcie wsparcia należy zapewnić komfort psychiczny – o jego sytuacji
i specyfice uwarunkowań osobistych powinni zostać powiadomieni wszyscy
uczący go i oceniający nauczyciele.
Z rodzicami/opiekunami prawnymi dziecka należy omówić wspólne rozwiązania
trudnej sytuacji. Tylko synergiczne współdziałanie rodziców i szkoły może
zagwarantować powodzenie podejmowanych działań wspierających dziecko.
Aktywności wobec
świadków
Jeśli świadkami problemu są rówieśnicy dziecka, należy im w rozmowie zwrócić
uwagę na negatywne aspekty nadmiernego korzystania z zasobów Internetu oraz
zaapelować o wsparcie dla dziecka dotkniętego problemem.
Współpraca ze
służbami i
placówkami
specjalistycznymi
W przypadku zdiagnozowania przez psychologa uzależnienia od korzystania z
zasobów Internetu dziecko powinno zostać skierowane we współpracy z
rodzicami/opiekunami prawnymi, do placówki specjalistycznej oferującej
program terapeutyczny.
2.5 Nawiązywanie niebezpiecznych kontaktów w Internecie – uwodzenie, zagrożenie
pedofilią – procedura reagowania
2.5 NAWIĄZYWANIE NIEBEZPIECZNYCH KONTAKTÓW W INTERNECIE
– UWODZENIE, ZAGROŻENIE PEDOFILIĄ
Podstawy prawne
uruchomienia
procedury
Kodeks Karny, art. 200, 200a par 1 i 2, art. 286 par.1
Rodzaj zagrożenia
objętego procedurą
(opis)
Zagrożenie obejmuje kontakty osób dorosłych z małoletnimi w celu
zainicjowania znajomości prowadzących do wyłudzenia poufnych informacji,
nawiązania kontaktów seksualnych, skłonienia dziecka do zachowań
niebezpiecznych dla jego zdrowia i życia lub wyłudzenia własności (np. danych,
pieniędzy, cennych przedmiotów rodzinnych).
Telefony alarmowe
krajowe
Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodziez y – 116 111, https://116111.pl/
Telefon dla Rodzico w i Nauczycieli w sprawie Bezpieczen stwa Dzieci –
800 100 100, https://800100100.pl/
Zgłaszanie nielegalnych treści:, dyzurnet.pl, dyzurnet@dyzurnet.pl,
801 615 005
SPOSÓB POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU WYSTĄPIENIA ZAGROŻENIA
Przyjęcie
zgłoszenia
i ustalenie
okoliczności
zdarzenia
Osobami najczęściej zgłaszającymi omawiany problem są rodzice/opiekunowie
prawni dziecka lub osoby zajmujące się „poszukiwaniem pedofili”. W pierwszym
przypadku informacja trafia najpierw do szkół, w drugim – na Policję. Zdarza się,
że informacja uzyskiwana jest ze środowiska rówieśników ofiary.
Kluczowe znaczenie w działaniach szkoły ma czas reakcji – szybkość
przeciwdziałania zagrożeniu ze względu na niezwykle szkodliwe konsekwencje
realizacji kontaktu online, przeradzającego się w zachowania w świecie
rzeczywistym: uwiedzenie i wykorzystanie seksualne, kidnaping, a także
wyłudzenie pieniędzy czy przedmiotów dużej wartości. W przypadkach
niebezpiecznych kontaktów inicjowanych w Internecie może dochodzić do
72
zagrożenia życia i zdrowia dziecka, szantażu i przymusu realizacji czynności
seksualnych.
Opis okoliczności,
analiza,
zabezpieczenie
dowodów
Należy zidentyfikować i zabezpieczyć w szkole, w formie elektronicznej dowody
działania dorosłego sprawcy uwiedzenia (zapisy rozmów w komunikatorach, na
portalach społecznościowych; zrzuty ekranowe, zdjęcia, wiadomości e-mail).
Jednocześnie – bezzwłocznie – należy dokonać zawiadomienia na Policji o
wystąpieniu zdarzenia.
Identyfikacja
sprawcy(-ów)
Ze względu na bezpieczeństwo nie należy podejmować samodzielnych działań w
celu dotarcia do sprawcy, lecz udzielać wszelkiego możliwego wsparcia organom
ścigania, m.in. zabezpieczyć i przekazać zebrane dowody. Identyfikacja sprawcy
wykracza poza kompetencje i możliwości szkoły w większości przypadków
uwodzenia przez Internet.
Aktywności wobec
sprawców
ze szkoły/
spoza szkoły
Nie należy podejmować aktywności zmierzających bezpośrednio do kontaktu ze
sprawcą. Zadaniem szkoły jest zebranie dowodów i opieka nad ofiarą i ew.
świadkami.
Aktywności wobec
ofiar zdarzenia
W każdym przypadku próby nawiązania niebezpiecznego kontaktu – np. w celu
werbunku do sekty lub grupy promującej niebezpieczne zachowania, a także
werbunku do grupy terrorystycznej należy przed wszystkim zapewnić ofierze
opiekę psychologiczną i poczucie bezpieczeństwa. Podobne wsparcie winno być
udzielone w przypadku zaobserwowania antyzdrowotnych i zagrażających życiu
zachowań uczniów (samookaleczenia, zażywanie substancji psychoaktywnych),
bowiem zachowania te mogą być inicjowane i wzmacniane poprzez kontakty w
Internecie. O możliwym związku takich zachowań dzieci z inspiracją w
Internecie należy powiadomić rodziców.
Pierwszą czynnością w ramach reakcji na zagrożenie jest otoczenie ofiary
pomocą psychologiczno-pedagogiczną we współpracy szkoły z
rodzicami/opiekunami prawnymi. W trakcie rozmowy z dzieckiem prowadzonej
w warunkach komfortu psychicznego przez wychowawcę/
pedagoga/psychologa/osobę ze szkoły, do której dziecko ma szczególne
zaufanie, należy uzyskać wszelkie możliwe informacje o sprawcy i przekazać je
Policji. Należy upewnić się, że kontakt ofiary ze sprawcą został przerwany, a
dziecko odzyskało poczucie bezpieczeństwa. Towarzyszyć temu powinna
analiza sytuacji domowej (rodzinnej) dziecka, w której tkwić może źródło
poszukiwania kontaktów w Internecie. Dziecku należy udzielić profesjonalnej
opieki terapeutycznej i/lub lekarskiej.
Wszelkie działania szkoły wobec dziecka winny być uzgadniane z
rodzicami/opiekunami prawnymi i inicjowane za ich zgodą.
Aktywności wobec
świadków
Jeżeli zgłaszającym zagrożenie był rówieśnik ofiary, należy docenić jego
prospołeczną postawę.
Współpraca z
Policją i sądami
rodzinnymi
W przypadkach naruszenia prawa – szczególnie w przypadku uwiedzenia
dziecka do lat 15 – obowiązkiem szkoły jest powiadomienie Policji lub sąd
rodzinny
Współpraca ze
służbami
społecznymi i
placówkami
specjalistycznymi
W przypadkach uwiedzenia nieletnich przez osoby dorosłe rekomenduje się – w
porozumieniu z rodzicami/opiekunami prawnymi – skierowanie ofiary na
terapię do placówki specjalistycznej opieki psychologicznej.
73
2.6 Seksting, prowokacyjne zachowania i aktywność seksualna jako źródło dochodu osób
nieletnich – procedura reagowania
2.6 SEKSTING, PROWOKACYJNE ZACHOWANIA I AKTYWNOŚĆ
SEKSUALNA JAKO ŹRÓDŁO DOCHODU OSÓB NIELETNICH
Podstawy prawne
uruchomienia
procedury
Kodeks Karny (art. 191a i 202)
Rodzaj
zagrożenia
objętego
procedurą
Seksting to przesyłanie drogą elektroniczną w formie wiadomości MMS lub
publikowanie np. na portalach (społecznościowych) prywatnych treści, głównie
zdjęć, o kontekście seksualnym, erotycznym.
SPOSÓB POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU WYSTĄPIENIA ZAGROŻENIA
Przyjęcie
zgłoszenia
i ustalenie
okoliczności
zdarzenia
Zgłoszeń przypadków sekstingu dokonują głównie rodzice lub opiekunowie
prawni dziecka – ofiary. Czasami informacja dociera do szkoły bezpośrednio od
ucznia lub z grona bliskich znajomych dziecka. W rzadkich wypadkach nauczyciele
i inni pracownicy szkoły sami identyfikują takie zdarzenia w sieci. Delikatny
charakter sprawy, a także odpowiedzialność karna sprawcy, wymagają
zachowania daleko posuniętej dyskrecji i profesjonalnej reakcji. Niekiedy
zgłoszenia dokonują ofiary lub osoby je znające.
Opis
okoliczności,
analiza,
zabezpieczenie
dowodów
Wyróżniamy 3 podstawowe rodzaje sekstingu, które skutkują koniecznością
realizacji zmodyfikowanych procedur reagowania:
Rodzaj 1. Wymiana materiałów o charakterze seksualnym następuje tylko w
ramach związku między dwojgiem rówieśników. Materiały nie uległy
rozprzestrzenieniu dalej.
Rodzaj 2. Materiały o charakterze seksualnym zostały rozesłane większej liczbie
osób, jednak nie dochodzi do cyberprzemocy na tym tle. Młodzież traktuje materiał
jako formę wyrażenia siebie.
Rodzaj 3. Materiały zostały rozesłane większej liczbie osób w celu upokorzenia
osoby na nich zaprezentowanej – lub zostają rozpowszechnione omyłkowo, jednak
są zastosowane jako narzędzie cyberprzemocy.
Identyfikacja
sprawcy (-ów)
Identyfikacja sprawcy będzie możliwa przede wszystkim dzięki zabezpieczeniu
dowodów – przesyłanych zdjęć, czy zrzutów ekranów portali, w których
opublikowano zdjęcie(-a). Jako, że seksting jest karalny, skrupulatność i
wiarygodność dokumentacji ma duże znaczenie. Należy przy tym przestrzegać
zasad dyskrecji, szczególnie w środowisku rówieśniczym ofiary.
Aktywności
wobec sprawców
zdarzenia
ze szkoły/ spoza
szkoły
Zidentyfikowani małoletni sprawcy sekstingu winni zostać wezwani do dyrekcji
szkoły, gdzie zostaną im przedstawione dowody ich aktywności. Niezależnie od
zakresu negatywnych zachowań i działań wszyscy sprawcy powinni otrzymać
wsparcie pedagogiczne i psychologiczne. Konieczne są także rozmowy ze
sprawcami w obecności ich rodziców zaproszonych do szkoły.
Rodzaj 1. Dalsze działania poza zapewnieniem wsparcia i opieki psychologicznopedagogicznej nie są konieczne, jednak istotne jest pouczenie sprawców
zdarzenia, że dalsze rozpowszechnianie materiałów może być nielegalne i będzie
miało ostrzejsze konsekwencje, w tym prawne.
74
2.7 Bezkrytyczna wiara w treści zamieszczone w Internecie, nieumiejętność odróżnienia
treści prawdziwych od nieprawdziwych, szkodliwość reklam – procedury reagowania
2.7
BEZKRYTYCZNA WIARA W TREŚCI ZAMIESZCZONE W INTERNECIE,
NIEUMIEJĘTNOŚĆ ODRÓŻNIENIA TREŚCI PRAWDZIWYCH OD
NIEPRAWDZIWYCH, SZKODLIWOŚĆ REKLAM
Podstawy prawne
uruchomienia
procedury
Ustawa z 14 grudnia 2016 r. – prawo oświatowe
Rodzaj zagrożenia
objętego
procedurą (opis)
Brak umiejętności odróżniania informacji prawdziwych od nieprawdziwych
publikowanych w Internecie, bezkrytyczne uznawanie za prawdę tez
publikowanych w forach internetowych, kierowanie się informacjami zawartymi
w reklamach. Taka postawa dzieci prowadzić może do zagrożeń życia i zdrowia
(np. stosowania wyniszczającej diety, samookaleczeń), skutkować
rozczarowaniami i porażkami życiowymi (w efekcie korzystania z fałszywych
informacji), utrudniać lub uniemożliwiać osiąganie dobrych wyników w edukacji
Rodzaj 2. Niektóre tego typu materiały mogą zostać uznane za pornograficzne, w
takim wypadku na dyrektorze placówki ciąży obowiązek zgłoszenia incydentu na
Policję. Rozpowszechnianie materiałów pornograficznych z udziałem nieletnich
jest przestępstwem ściganym z urzędu (art. 202 Kodeksu Karnego), dlatego też
dyrektor placówki jest zobowiązany do zgłoszenia incydentu na Policję i/lub do
sądu rodzinnego. Wszelkie działania wobec sprawców incydentu powinny być
podejmowane w porozumieniu z ich rodzicami lub opiekunami prawnymi.
Rodzaj 3.. W sytuacji zaistnienia znamion cyberprzemocy, należy dodatkowo
zastosować procedurę: Cyberprzemoc.
Aktywności
wobec ofiar
zdarzenia
Pierwszą reakcją szkoły i rodziców, obok dokumentacji dowodów, winno być
otoczenie opieką psychologiczno – pedagogiczną ofiary oraz zaproponowanie
odpowiednich działań wychowawczych, w przypadku upublicznienia przypadku
sekstingu w środowisku rówieśniczym. Rozmowa na temat identyfikacji
potencjalnego sprawcy powinna być realizowana w warunkach komfortu
psychicznego dla dziecka – ofiary sekstingu, z szacunkiem dla niego.
Aktywności
wobec świadków
Jeśli przypadek sekstingu zostanie upowszechniony w środowisku rówieśniczym –
np. poprzez media społecznościowe czy MMS do uczniów tej samej szkoły lub klasy
lub publikację w portalu społecznościowym, należy podjąć działania
wychowawcze, uświadamiające negatywne aspekty moralne sekstingu oraz
narażanie się na dotkliwe kary.
Współpraca z
Policją i sądami
rodzinnymi
W przypadku publikacji lub upowszechniania zdjęć o charakterze pornografii
dziecięcej (co jest wykroczeniem ściganym z urzędu) kierownictwo szkoły jest
zobowiązane do powiadomienia o tym zdarzeniu Policji lub sądu rodzinnego.
Współpraca ze
służbami
społecznymi i
placówkami
specjalistycznymi
Kontakt ofiar z placówkami specjalistycznymi może okazać się konieczny w
indywidualnych przypadkach. O skierowaniu do nich decyzję powinien podjąć
psycholog/pedagog szkolny wspólnie z rodzicami/opiekunami prawnymi ofiary.
75
(korzystanie z upraszczających i zawężających temat „ściąg” i „bryków”), a także
utrwalenia się u ucznia ambiwalentnych postaw moralnych.
SPOSÓB POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU WYSTĄPIENIA ZAGROŻENIA
Przyjęcie
zgłoszenia
i ustalenie
okoliczności
zdarzenia
Uczniowie nie umiejący odróżniać prawdy od fałszu informacji publikowanych w
Internecie winni być identyfikowani przez nauczycieli i wychowawców w trakcie
lekcji wszystkich przedmiotów. Często taka postawa ujawnia się podczas
przygotowania prac domowych i jest stosunkowo łatwa do zidentyfikowania
przez oceniającego je nauczyciela.
Opis okoliczności,
analiza,
zabezpieczenie
dowodów
Posługiwanie się nieprawdziwymi informacjami zaczerpniętymi z Internetu w
procesie dydaktycznym – podczas lekcji lub w zadaniach domowych, każdorazowo
winno być zauważone przez nauczyciela, przeanalizowane i sprostowane.
Aktywności
wobec sprawców
zdarzenia ze
szkoły/
spoza szkoły
Wystarczającą reakcją jest opublikowanie sprostowania nieprawdziwych
informacji i – w miarę możliwości – rozpowszechnienie ich w Internecie, w
portalach o zbliżonej tematyce.
Aktywności
wobec ofiar
zdarzenia i
świadków
Szkoła powinna prowadzić działania profilaktyczne – edukację medialną
(informacyjną), np. w trakcie zajęć nieinformatycznych (np. historii, języka
polskiego,) przez wszystkie lata nauki ucznia w szkole lub lekcji ukierunkowanych
na zdobywanie przez dzieci i młodzież kompetencji informatycznych. Edukacja
medialna może być prowadzona również na zajęciach pozalekcyjnych.
2.8 Łamanie prawa autorskiego – procedura reagowania
2.8 ŁAMANIE PRAWA AUTORSKIEGO
Podstawy prawne
uruchomienia
procedury
Kodeks Karny
Rodzaj zagrożenia
objętego
procedurą (opis)
Ryzyko poniesienia odpowiedzialności cywilnej lub karnej z tytułu naruszenia prawa
autorskiego albo negatywnych skutków pochopnego spełnienia nieuzasadnionych
roszczeń (tzw. copyright trolling)
SPOSÓB POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU WYSTĄPIENIA ZAGROŻENIA
Przyjęcie
zgłoszenia i
ustalenie
okoliczności
zdarzenia
W zależności od okoliczności oraz zaawansowania problemu, w którym doszło do
ujawnienia sprawy, zdarzenie może zostać zgłoszone w sposób nieformalny (ustnie,
telefonicznie, pocztą elektroniczną, na zamkniętym lub publicznym forum
internetowym, na piśmie w postaci wezwania podpisanego przez domniemanego
uprawnionego lub jego pełnomocnika) lub formalny (w postaci doręczenia odpisu
pozwu lub innego pisma urzędowego np. wezwania z Policji lub prokuratury).
Przyjęcie zgłoszenia dokonanego w sposób nieformalny powinno zaowocować
powstaniem bardziej formalnego śladu, w postaci np. notatki służbowej,
zakomunikowania przełożonemu itd. w zależności od wagi sprawy.
Na wstępnym etapie należy przede wszystkim unikać wdawania się w argumentację,
pochopnego przyznawania roszczeń lub spełniania żądań, piętnowania
76
domniemanych sprawców itd. bez ustalenia wszystkich okoliczności sprawy, w razie
potrzeby w konsultacji z prawnikiem. Prawo autorskie jest regulacją skomplikowaną,
a sądy decydują w sprawach o naruszenie praw autorskich często w bardzo
odmienny sposób, dlatego w większości przypadków uzyskanie fachowej pomocy
prawnej jest wysoce wskazane.
Najczęstszym przypadkiem, w którym szkoła może zetknąć się z problemem
naruszenia praw autorskich jest użycie materiałów prawnie chronionych na stronach
internetowych szkoły, poza zakresem dozwolonego użytku, przez jej pracowników
bądź uczniów. W przypadku naruszeń dokonanych przez uczniów szkoła nie może
występować w roli sędziego – dochodzenie roszczeń należy pozostawić osobom
uprawnionym. Szkoła powinna na każdym etapie skupić się na swojej roli
edukacyjno-wychowawczej poprzez organizację lekcji na temat praw autorskich,
zwracając przy tym uwagę, że powinny one rzeczowo i konkretnie informować, jakie
czyny są dozwolone, a jakie zabronione prawem.
Opis okoliczności,
analiza,
zabezpieczenie
dowodów
Należy zebrać informacje przede wszystkim o:
osobie dokonującej zgłoszenia, czy jest do tego uprawniona (czy faktycznie
przysługują jej prawa autorskie do danego utworu, czy posiada ważne
pełnomocnictwo itd.)
• wykorzystanym utworze (czy faktycznie jest chroniony przez prawo autorskie,
w jakim zakresie został wykorzystany i czy zakres ten mieści się w zakresie
posiadanych licencji lub dozwolonego użytku)
Należy zweryfikować wszystkie informacje podawane przez zgłaszającego lub inne
osoby. Jeżeli np. powołuje się on na toczące się w sprawie postępowanie karne, należy
podjąć kontakt z odpowiednimi służbami celem ustalenia, czy takie postępowanie
faktycznie się toczy, czego dokładnie dotyczy i jaka jest w nim rola poszczególnych
osób. Taki kontakt najlepiej przeprowadzać za pośrednictwem adwokata lub radcy
prawnego.
Należy sprawdzić, czy okoliczności podane w zgłoszeniu faktycznie miały miejsce i
czy powoływane tam dowody nie zostały zmanipulowane.
Identyfikacja
sprawcy(-ów)
Dochodzenie naruszeń praw autorskich realizowane jest, co do zasady, z inicjatywy
samego uprawnionego przed sądami, a w przypadku naruszeń stanowiących
przestępstwo dodatkowo zaangażowane mogą być Policja i prokuratura. Szkoła nie
powinna wyręczać tych organów w ich rolach ani też wkraczać w ich kompetencje.
Szkoła powinna skupić się na swojej roli wychowawczej i edukacyjnej, wykorzystując
otrzymanie zgłoszenia rzekomego naruszenia do przekazania zaangażowanym
osobom (a być może i wszystkim uczniom, nauczycielom i opiekunom) wiedzy na
temat tego, jak faktycznie prawo reguluje tę konkretną sytuację.
Aktywności
wobec sprawców
zdarzenia ze
szkoły/
spoza szkoły
Zasadniczo o dochodzeniu roszczeń wobec sprawcy decyduje sam uprawniony (tzn.
autor lub inna osoba, której przysługują prawa autorskie). Szkoła powinna natomiast
podjąć działania o charakterze edukacyjno-wychowawczym, polegające na
obszernym wyjaśnieniu, na czym polegało naruszenie oraz przekazaniu wiedzy, jak
do naruszeń nie dopuścić w przyszłości.
Aktywności
wobec ofiar
zdarzenia
Jeżeli osobą, której prawa autorskie naruszono, jest uczeń należy rozważyć
możliwość wystąpienia w roli mediatora, aby stosownie do okoliczności ułatwić
stronom ugodowe lub inne kompromisowe zakończenie powstałego sporu. Np. w
przypadku, gdy ofiarą jest osoba ze szkoły, autorytet szkoły może pomóc w
skłonieniu sprawcy do zaprzestania naruszeń. Z kolei w przypadku, gdy ofiarą jest
osoba spoza szkoły, szkoła może pomóc sprawcy w doprowadzeniu do zaniechania
naruszeń i naprawienia ich skutków bez niepotrzebnej eskalacji sporu.
77
Aktywności
wobec świadków
Stosownie do okoliczności, należy samodzielnie zebrać ich zeznania lub zadbać, aby
zostały one zebrane przez uprawnione organy.
Współpraca
z Policją
i sądami
rodzinnymi
Ponieważ, co do zasady dochodzenie roszczeń z tytułu naruszeń zależy od decyzji
uprawnionego, to uprawniony musi samodzielnie zdecydować czy zawiadamiać
Policję lub składać powództwo. Stosownie do wskazanej wyżej roli mediatora, szkoła
powinna zaangażować się natomiast przede wszystkim w ułatwianie zakończenia
sporu bez takiej eskalacji.
Współpraca ze
służbami
społecznymi i
placówkami
specjalistycznymi
Warto rozważyć zorganizowanie szkoleń lub warsztatów z zakresu prawa
autorskiego w intrenecie dla wszystkich zainteresowanych osób w szkole. 24
Współpraca z
dostawcami
Internetu i
operatorami
telekomunikacyjn
ymi
Zależnie od okoliczności, może być wskazana asysta sprawcy bądź ofiary przy
kontakcie z tego typu podmiotami, np. w celu zablokowania dostępu do utworu
umieszczonego w Internecie z naruszeniem prawa. Ponadto, stosownie do przepisów
prawa, tego typu usługodawcy mogą zostać zobowiązani do przekazania szczegółów
dotyczących naruszenia dokonanego z użyciem ich usług (do czego jednak może być
potrzebne postanowienie sądowe).
2.9 Zagrożenia bezpieczeństwa technicznego sieci, komputerów i zasobów online
– procedura reagowania
2.9 ZAGROŻENIA BEZPIECZEŃSTWA TECHNICZNEGO SIECI,
KOMPUTERÓW I ZASOBÓW ONLINE
Podstawy prawne
uruchomienia
procedury
Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe
Statut szkoły, Regulamin szkoły
Rodzaj zagrożenia
objętego
procedurą (opis)
Kategoria technicznych zagrożeń bezpieczeństwa cyfrowego obejmuje obecnie
szerokie spectrum problemów: (1) ataki przez wirusy, robaki i trojany, (2) ataki na
zasoby sieciowe (hakerstwo, spyware, crimeware, eksploit, ataki słownikowe i back
door, skanowanie portów, phishing, pharming, sniffing, spoofing, ataki Denial of
service (DoS,DDoS rootkit) i ataki socjotechniczne. Na styku z zagadnieniami
technicznymi lokalizują się zagrożenia wynikające z nieprawidłowych i szkodliwych
zachowań użytkowników np. używanie łatwych do odgadnięcia haseł,
pozostawianie komputerów włączonych bez opieki, czy brak zabezpieczeń na
wypadek braku energii elektrycznej.
SPOSÓB POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU WYSTĄPIENIA ZAGROŻENIA
Przyjęcie
zgłoszenia
i ustalenie
W przypadku wystąpienia incydentów zagrożenia bezpieczeństwa cyfrowego
pracownik szkoły zobowiązany jest do zgłoszenia go osobie odpowiedzialnej za
24 Można skorzystać m.in. z materiałów edukacyjnych (scenariusze zajęć, podręczniki) dostępnych na
stronach http://prawokultury.pl/, http://edukacjamedialna.edu.pl oraz http://www.legalnakultura.pl/pl.
Fundacja Nowoczesna Polska prowadzi nieodpłatną pomoc w sprawach prawno-autorskich – w każdy
poniedziałek w godz. 15-17 pod numerem tel. +48 739 231 233 oraz przez Internet
https://prawokultury.pl/pierwsza-pomoc/pytanie/
78
okoliczności
zdarzenia
infrastrukturę cyfrową szkoły oraz dyrekcji. Kluczowe znaczenie ma zebranie i
zabezpieczenie przez specjalistę dowodów w formie elektronicznej.
Opis okoliczności,
analiza,
zabezpieczenie
dowodów
Szczegółowy opis procedur reagowania na wystąpienie w szkole różnorodnych
zagrożeń bezpieczeństwa cyfrowego powinien zostać zawarty w dokumencie
„polityka bezpieczeństwa cyfrowego” danej szkoły stanowiącej element
Szkolnego Planu Zapewnienia Bezpieczeństwa Cyfrowego. W części
przypadków szkoła poradzi sobie we własnym zakresie, w niektórych konieczne
będzie skorzystanie z zewnętrznego wsparcia wyspecjalizowanych firm.
Identyfikacja
sprawcy(-ów)
Identyfikację sprawców ataku należy pozostawić specjalistom – informatykom. W
sytuacji, gdy incydent spowodował szkole straty materialne lub wiązał się z utratą
danych należy powiadomić Policję, aby podjęła działania na rzecz zidentyfikowania
sprawcy.
Aktywności
wobec sprawców
zdarzenia
ze szkoły/ spoza
szkoły
Jeśli sprawcami incydentu są uczniowie danej szkoły, o zaistniałej sytuacji należy
powiadomić ich rodziców, zaś wobec nich podjąć działania wychowawcze. Jeżeli
skutki ataku mają dotkliwy charakter, doprowadziły do zniszczenia mienia lub
utraty istotnych danych (np. gromadzonych w e-dzienniku szkoły), należy taki
przypadek zgłosić na Policję.
Aktywności
wobec świadków
O incydencie należy powiadomić społeczność szkolną (uczniów, nauczycieli,
rodziców) i zaprezentować podjęte sprawnie działania, tak przywracające działanie
aplikacji i sieci komputerowej w szkole, jak i wychowawczo-edukacyjne wobec
dzieci.
Współpraca z
Policją i sądami
rodzinnymi
W przypadku wystąpienia strat materialnych oraz utraty danych (szczególnie
danych wrażliwych) należy zgłosić incydent na Policji.
Współpraca ze
służbami
społecznymi i
placówkami
specjalistycznymi
W przypadkach zaawansowanych awarii (np. wywołanych przez trojany) lub strat
(np. utrata danych z e-dziennika) konieczne jest skorzystanie z zewnętrznego
wsparcia eksperckiego, kontakt z serwisem twórcy oprogramowania lub
zamówienie usługi w wyspecjalizowanej firmie.
79
Rozdział VI
Dobre praktyki cyfryzacji szkół i zapewnienia im
bezpieczeństwa cyfrowego
Dobre praktyki systemowej cyfryzacji szkoły
1.
Samorządowa Szkoła Podstawowa nr 6
we Wrześni
(woj. wielkopolskie) http://www.ssp-6.wrzesnia.pl
2.
Szkoła Podstawowa nr 3
im. Małego Powstańca w Ząbkach
(woj. mazowieckie)
http://sp3zabki.pl
3.
XI Liceum Ogólnokształcące w Olsztynie
(woj. warmińsko-mazurskie) http://gimnazjum3.olsztyn.pl/szkola
